Yalın Devrim: Minimalizm

by alegori / Pazar, 08 Ağustos 2021 / Published in GÖRSEL SANATLAR VE MÜZİK

Minimalizm kavramı tarih çizgisinde ilk olarak Richard Wollheim’in en az eforla eser ortaya koyan sanatçılar ve sanatın bu yolla oluşumu üzerine kaleme almış olduğu “Minimalist” makalesinden türetilmiş ve bugünün sanat akımları arasına ismini yazdırmıştır. Yakın dönemin sanatçılarının özellikle heykel alanında çok kullandığı bir tarzdır. Temel aldığı ana fikir; hayatın yorucu karmaşasından ayıklanmış ve eseri olduğu haliyle, spesifik bir düşünce üzerine yoğunlaşmamış, belki sorgulatıcı bir biçimde izleyiciye sunmak üzerinedir. Yalın, basit biçim ve şekiller ile de bu temeli yansıtmış, desteklemiştir. Eserler oluşturulurken kullanılan malzemeler de bu fikre paralel olarak maddelerin doğal halleriyle kullanılmış; genelde eserlerin üç boyutlu ve geometrik görünümü tercih edilmiştir. Sanat adı altında değerlendirildiğinde izleyici tarafından çoğu zaman anlam taşıması yönünden sorumlu tutulmuş hatta eleştirilmiş olmasına rağmen benzer dönemlerde endüstriyel tasarımlarda kullanıldığında, tüketici bakış açısıyla çok tercih edilmiştir. Minimalizmi; çıkışı ve sürerliliğinin riskli oluşuna ve basitliği üzerinden eleştirilmesine karşı sanat alanına getirmiş olduğu sadelik, sanat kavramının yükünü biraz olsun hafifletmesi açısından da olumlu yönde kısa sürede etki göstermiş ve popülerleşmiş bir akım olarak değerlendirmek mümkündür. Genel hatlarıyla akımı ele aldığımıza göre bu yazımda sizlerle biraz da minimalist eserleri inceleyeceğiz.

Donald Judd, Untitled (Stack), 1967

İlk olarak minimalizmin ünlü sanatçılarından Donald Judd’ın Untitled (Stack) eserinden bahsedeceğiz. Estetik anlamda gözü yormayan akımın tarifine uygun, sade bir görüntüsü olan esere yeşil cila boyası ile hareket ve çekicilik kazandırılmış, Judd’ın diğer eserlerine benzer sert köşeli şekillerden oluşturulmuştur. Sanatçının geometrik şekilleri eserlerinde net bir biçimde göz önüne sermekteki amacı, bu yansıtma biçiminin sanat gibi tamamen organik olmayışını vurgulamak ve bu durumun etkileyiciliği üzerinde durmaktır. Eserin görünümüne yeniden dönecek olursak görselde de görüldüğü gibi aralıkları eşit on iki adet dikdörtgenler prizması şeklinde metal üniteden oluşturulmuş ve görünür üç yüzü yeşile boyanmıştır. Eserde özel olarak bu şekli tercih etmesinin sebebi ise sanatçının kendi ifadesine göre sembolik bir anlam taşımıyor oluşudur.

Constantin Brancusi, Bird in Space, 1928

Bir diğer eserimiz ise Constantin Brancusi’nin ünlü eseri Bird in Space. Eser, bronz kullanılarak yapılmış net bir geometrik şekli olmayan simgesel bir çalışmadır. Sanatçının kişisel duyumlarını gerçek görünümü değiştirerek veya soyutlaştırarak yansıtması, alışılmıştan farklı bir tarzda dışa vurmasıyla oluşmuştur. Basit unsurları kullanmaya yönelen sanatçı, eseri geleneksel kavramlardan uzaklaştırarak şekil ve görünümde fark yaratma yoluna başvurmuştur. “Bird in Space” fütürizm döneminde oluşturulmasına karşın inceleme ve derlemelere göre yukarıda bahsettiğimiz sade ve farklı varlığıyla minimalizm için de oldukça önemli bir eserdir. Sanat tarihindeki yerinden yola çıkarak tahmin edebileceğimiz gibi dünyadaki pahalı eserler arasında da yer almaktadır.

Yayoi Kusama, Mirror Room (Pumpkin), 1991

Minimalizmin en özgün ve farklı sanatçılarından biri olan Yayoi Kusama’nın Mirror Room (Pumpkin) çalışması ile incelememize devam ediyoruz. Eser, görselde görüldüğü gibi, sarı zemin üzerine siyah beneklerin yer aldığı tamamı bu görüntüde duvarlara sahip ve ortasında dış cephesi ayna kaplı küp şeklinde odacık bulunan bir odadan oluşuyor. Ortada bulunan dış cephesi ayna kaplı odacıkla Kusama, eserde sonsuzluğu yakalamış ve minimalizmin doğaüstü hissiyatını izleyiciye aktarmıştır. Kusama’nın diğer eserleriyle benzerlikler gösteren bu eserinde kullandığı motiflerin kökenini diğer eserlerinde olduğu gibi sanatçının çocukluk dönemindeki travmalardan kaynaklanan halüsinasyonların oluşturduğu söylenmektedir.

Eva Hesse, Hang Up, 1966

İlginç malzemelerin özgün heykel formlarını eserlere adapte etmekte usta olan Eva Hesse’nin Hang Up eserinde sıra. Aslında eser pop art ve minimalizmin her ikisine ait belirgin özellikler taşısa da ikisi altında da değerlendirilmiyor ancak yazımda minimalizme yön veren bu genç yaşta kaybettiğimiz sanatçıya yer vermek istedim. Eseri inceleyecek olursak ana bileşenlerden biri olan çerçeve akrilik ile mühürlenmiş ve soluk bir tondan kül rengine doğru ince bir biçimde gölgelenmiş ve gelişigüzel yerleştirilmiş bir kordondan oluşuyor. Eserin mizahi veya ironik bir yansıtma olduğu düşünülebilir ancak diğer incelemelere göre psikolojik yönden oryantasyon bozukluğu duygusu yarattığı da söylenmektedir.

Marcel Duchamp, Fountain,1917

Son olarak tartışmalı eserlerden biri olan Marcel Duchamp’in Fountain eserini inceliyoruz. Pisuar ve şişe süzgüsü gibi basit ve bütün nesnelerden oluşan eserin, nesneleri bozmaya gidilmemiş, var olan haliyle paylaşılmasındaki temel yaklaşım, sanata yüklenmiş geleneksel estetik beklenti ve taşıması umulan itibarı alaya almaktır. Estetik algının dışarıda bıraktığı nesnelerle bir sanat eseri ortaya konularak toplumun genel sanat ve estetik bakışını eleştiren eser, yine toplum tarafından oluşturulmuş alışıldık görselliğe uzaklığı üzerinden eleştirilmiştir. Oluşturulma amacının ana fikrine bütün izleyici kitlesini yaklaştıramamasına rağmen temeldeki eleştirinin doğruluğunu kanıtlamıştır. Eleştiri ve takdirden bağımsız olarak da dikkat çekici ve farklı varoluşuyla ilgi toplamıştır.

Modern sanat için dönüm noktası olan, toplumun abartılı beklentilerine bir eleştiri ve başkaldırı olarak ortaya çıkmış, estetik kaygıdan sıyrılmış sanatta minimalist yaklaşımı ve bu akımın öncülüğünde ortaya konan ünlü eserleri ele aldık. Eşlik ettiğiniz için teşekkürler, bir sonraki yazımda görüşmek üzere!