İki Romanla Tarih Yazmak

by alegori / Cuma, 26 Ağustos 2022 / Published in EDEBİYAT

Hayatımızda çoğu zaman incelediğimiz herhangi bir şeyi nicelik ve nitelik olarak karşılaştırma durumuna girişiriz. Çeşitli senaryolarda, nicelik bizim için avantajı ifade ederken, bazen de nitelik bizim için önceliktir. Bu kıyaslama ister istemez zihnimizin bir köşesinde durur. Bir filmin yönetmenini, bir kitabın yazarını ya da bir sporcuyu takdir edeceğimiz zaman ise kendi zihnimizde bu değerlendirmeleri yapar ve ona göre bir sonuca varırız. Kaliteden bahsettiğimiz nitelik kavramı olmazsa olmazdır fakat bunun yanında kişinin bunu ne kadar tekrarlayabildiğini de düşünmek zorunda kalırız. Genelde vardığımız sonuç ise her ne kadar bir kişi nitelikli işler çıkarsa da en iyiler arasına girmek için nicelik de gereklidir. Bir şeyi iyi yaptığını bize birden fazla kez kanıtlamalıdır. İşte bu durumların hiçbiri Nelle Harper Lee için geçerli değildir. Özellikle ilk romanı, onu tarihin en nadide köşelerinin birini taşımış ve hala orada tutmaktadır.

Alabama doğumlu yazar Harper Lee, Huntington Koleji ve Alabama Üniversiteleri’nde okumuştur. Eğitimine bir süre Alabama’nın Oxford kentinde devam ettikten sonra, Eastern Air Lines’ta işe girmiştir. Birkaç kısa hikâye yazan Lee, 1960 yılında ise belki de edebiyatla az da olsa ilgilenen çoğu insanın okuduğu, okumasa bile adını bildiği Bülbül’ü Öldürmek romanını yazmıştır. Roman, yazarın 1936 yılında, daha on yaşındayken yaşadığı bir olayı ele almaktadır. Yaşadığı kasabanın civarında yaşanan bu olayın ailesi ve komşuları üzerindeki etkilerini gözlemleyen Harper Lee eserini oluşturmuştur. Bülbülü Öldürmek, ABD’nin güneyinde yer alan Maycomb adlı kurgusal bir kasabada geçer. Jean Louse “Scout” Finch adında küçük bir kızın bakış açısından kaleme alınmış olan eser, bugüne dek dünyada en çok satılan romanlar arasında yer almaktadır. Scout’a eşlik eden Jem, her ikisinin en yakın arkadaşı Dill ve bir avukat olan babaları Atticus Finch’in başlarından geçeni konu alan roman, ABD’de asılsız bir iddiayla yargılanan bir siyahiyi savunmakla görevlendirilen, bu yüzden kasabanın geri kalanıyla ters düşen Atticus Finch’in etrafında şekillenir. Romandaki “Dill” karakteri, yazar Harper Lee’nin çocukluk arkadaşı olan Truman Capote’den esinlenilerek yaratılmıştır. O zamanki adı Truman Persons olan Capote, tıpkı romanda Dill’in Scout’ların kapı komşusu olduğu gibi, Harper Lee’nin kapı komşusuydu. Romanın orijinal İngilizcesi, 1970’li yıllarda Türkiye’de yabancı dille eğitim yapan devlet okullarında (Maarif Bakanlığı Kolejleri) İngilizce derslerinde okutulmuştur.

İlk romanı olan Bülbül’ü Öldürmek ile kısa sürede büyük bir şöhrete ve başarıya ulaşan Harper Lee, bu romanı ile Pulitzer Ödülü kazanmıştır. Yayınlandığı dönemde büyük bir başarı kazanarak, modern Amerikan Edebiyatı’nın klasikleri arasına girmiştir. Bir yıl sonra Gregory Peck’in başrolünü oynadığı bir filmde beyazperdeye aktarıldığında da başarısını sürdürerek Oscar aldı. Bu romanın böylesine büyük başarı sağlamasının nedeni, olayların çocuk ruhuna ve hayal gücüne uygun bir şekilde değerlendirilmesi olarak gösteriliyordu.

Harper Lee, ilk romanından sonra tam 55 yıllık bir ara vermişti. Bu 55 yıllık süreçte yazarın tek kitabı Bülbül’ü Öldürmek olarak kalmıştı ve sevenleri Harper Lee’den gelecek başka bir kitabın haberini beklemekteydi. Tek bir kitapla bu kadar başarılı olmuş bir yazarın neden ikinci bir kitabı yazmadığı ise insanlar arasında merak konusu olarak kalmıştı. Bu konu hakkında elbette kesin olmamakla birlikte birçok söylenti mevcut. Hiçbir söylenti de tam olarak gerçeği yansıtmadığı için bu dönemin oluşmasındaki sebebi Harper Lee’nin özel hayatı ve kendi kişisel nedenleri olarak gösterebiliriz.

Bu uzunca süren aradan sonra ise yazarın ikinci ve son kitabı sevenleriyle buluştu. Harper Lee aradan geçen 55 yılın ardından Tespih Ağacının Gölgesinde kitabını yayımlamıştı. Amerikan edebiyatının başyapıtlarından biri olan, Pulitzer ödüllü Bülbülü Öldürmek’in unutulmaz karakteri Jean Louise “Scout” Finch’in, 20 yıl sonra New York’tan çocukluğunun geçtiği kasabaya, babası Atticus Finch’in yanına, eve dönmesini konu alıyordu roman. Çocukluğunda eşitlik, doğruluk ve adalet kavramlarıyla kişiliğinin yapı taşlarını oluşturan babası Atticus’un hayal kırıklığı yaratan değişimi, artık 26 yaşında genç bir kadın olan Scout’u derinden etkilemişti. Tespih Ağacının Gölgesinde, her ne kadar yazarın ilk kitabı kadar büyük yankı uyandırmasa bir tarihsel dönemi güçlü ve gerçekçi çağrışımlarla aktarmayı başarmış, güncelliğiyle de bir eserin kendi devrini aşabileceğinin en nadide kanıtlarından biri olmuştur. Yazar Harper Lee 19 Şubat 2016 tarihinde hayata gözlerini yummuştur.

İki romanı da hala okunmaya, konuşulmaya ve yorumlanmaya devam eden yazar, uzun yıllar boyunca hatırlanmaya devam edecek gibi duruyor. Hem yazın dili, hem de insan ruhunu bu kadar hakim olması onu özel kılan şeylerin başında geliyor. İki başyapıtı da, sinema salonlarına birden fazla kez yorumlanarak girmiş, senaryosu halihazırda mükemmel olan filmler izlememize de olanak sağlamıştır. Karakteri, zekası ve alçakgönüllülüğü ile birçok insana örnek olan Harper Lee, hiçbir zaman eserleriyle övünmemiş, her zaman için başarısını dillendirmeyi sevmeyen biri olarak hayatını sürdürmüştür. Adalet, empati, aşk, nefret, hüzün vs. neredeyse aklınıza gelebilen her duyguyu hissedebileceğiniz, her insanın farklı çıkarımlar yapabileceği kitaplar olarak hayatımıza etki eden kitaplar olmuştur Harper Lee’nin eserleri. Özellikle benim de çok sevdiğim, Bülbülü Öldürmek kitabından, çok ince düşünülmüş, adaletin ve empatinin çok güzel bir örneği olan şu söz ile yazımı noktalamak isterim.

”Bana zihinsel, toplumsal konum ya da refah düzeyi açısından benim kadar talihli olmayanları asla ezmemem, sömürmemem öğretildi, ayrıca bu herkesle ilgiliydi, sırf zencilerle değil.”