Uzay Köpeği Laika’nın Hüzünlü Hikayesi Ve Uzaya İlk Yolculuklar
İnsanlığın bilinmezliklerle dolu uzay yolculuk serüveni başlamadan önce, uzay uçuşlarının tehlikelerine dair yaygın olan teorilerden bir tanesi insan bedeninin uzun süre yer çekimsiz ortama dayanamayacak olmasıydı. Uzun süre yer çekimsiz ortama maruz kalmanın etkileri bilim insanları tarafından büyük bir ayrılışa ve belirsizliğe neden olurken bu fikir ayrılıkları birkaç yılı aşan ciddi tartışmalara neden olmuştu.
1940’larda ve 1950’lerde, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasındaki uzay yarışı kızışmaya başlamıştı. Her iki ülkede de roketlerin tasarım ve üretimleri yapılıyor ve yörünge altı uçuşlarda başarılı adımlarla ilerleniyordu. Yörünge uçuşları…uzaydaki ilk kişi ve aydaki ilk kişi…her biri birer dönüm noktası olarak ülkeler arasında birer yarışmaydı.
Uzay yarışının amansız bir hızda ilerlediği sıralarda, ilerlemek için deneylerin tamamlanmasına ve mühendisliğe ihtiyaç vardı. Amerikalı ve Rus bilim adamları, her ülkenin canlı bir organizmayı uzaya gönderme ve onu canlı, zarar görmeden geri getirme kabiliyetini test edebilmek adına hayvanları -çoğunlukla maymunlar, şempanzeler ve köpekler- kullanmayı öne sürdü.
Uzaya yolculuk eden ilk hayvan hangisiydi?
Meyve sinekleri, kompakt boyutları nedeniyle uçuş için mükemmel yolculardı ve nispeten hafif ağırlıkları, depolanmalarını kolaylaştırdı. Böylece yakıt tüketiminden tasarruf edilmişti.
1947’de Amerikalılar tarafından uzaya gönderilen ilk hayvan Drosophila melanogaster, meyve sinekleriydi. Radyasyonun yüksek irtifadaki canlı dokular üzerindeki etkilerini test etmek için ilk uçuşların yapılması planlanılmıştı.
Bilim dünyası o zamanlarda kozmik radyasyonun organik madde üzerindeki olası etkileri hakkında yeterli bilgiye sahip değildi. Meyve sinekleri insanlara benzer bir genetik yapıya sahip olduklarından, test ve araştırma için uygun bir obje olarak görüldüler.
Meyve sinekleri, Drosophila melanogaster. temel genetikten doku ve organların gelişimine kadar uzanan disiplinleri incelemek için model bir organizma olarak kullanılır. Drosophila genomu insanlara % 60 homologdur ve insan hastalıklarından sorumlu genlerin yaklaşık % 75’inin sineklerde homologları vardır. Kısa bir üretim süresi, düşük bakım maliyetleri ve güçlü genetik araçların mevcudiyeti ile birlikte bu özellikler, meyve sineğinin kanser de dahil olmak üzere biyomedikal araştırmalarla ilgili karmaşık yolları incelemeye uygun olmasını sağlar.
Meyve sinekleri, bu araştırma misyonunun parçası olarak New Mexico’daki White Sands Missile Range’den fırlatıldı. İsimsiz roket, Dünya’ya paraşütle atlamadan önce 67 mil yolculuk yaptı. NASA, şu anda uzayın resmen başladığı nokta olarak 66 mil (100 km) yüksekliğini kabul ediyor. Bu veriler dahilinde meyve sinekleri son sınıra ulaşan ilk hayvanlar olarak kabul edilmekte.
Sinek kapsülünün güvenli bir şekilde kurtarılması üzerine bilim adamları, sineklerin genetiğinin radyasyon tarafından mutasyona uğratılmadığını keşfettiler ve bu da gelecekteki insan uzay uçuşunun yolunu açan başarılı bir çalışma olarak kayıtlara geçmiş oldu.
Dünyanın yörüngesinde dönen ilk hayvan neydi?
1940’larda ve 1950’lerde, Sovyetler Birliği ve ABD uzay programları, maymunlar, fareler ve köpekler de dahil olmak üzere çok sayıda hayvan türünü uzaya gönderdi. Fakat bunlar yörünge altı uçuşlardı.*
Laika, Moskova sokaklarından kurtarılmış genç bir köpekti. Sovyet bilim insanları, başıboş bir köpeğin açlık ve soğuk hava koşullarına dayanmayı çoktan öğrenmiş olduğunu düşünerek, zorlu koşullara dayanmak için daha donanımlı olacağına inanmışlardı. Laika, Albina ve Mushka küçük kafeslerde tutularak ve uzayda yiyecekleri olacak besleyici bir jel yemeyi öğrenerek, planlanan uzay yolculuğu için eğitildi.
Lansmandan önceki eğitimlerinde, köpek adayları bir dizi zorlu dayanıklılık denemelerine tâbi tutulmuş ve tıbbi muayenelere yerleştirilmişti. Bilim insanları, diğer testlerin yanı sıra, hayvanların sıkıntılı bir şekilde sıkışık uzay kapsülüyle nasıl başa çıkacaklarını incelediler. Laika (Kudryavka) ve diğer iki köpek (Albina ve Mushka) birkaç hafta içinde giderek daha küçük kafeslere yerleştirildi.
Sonunda ekip sakin Kudryavka’yı (Küçük Kıvırcık) Sputnik 2’nin kozmonot köpeği ve Albina’yı (Beyaz) yedek olarak seçti. Radyo aracılığıyla halka tanıtılırken Kudryavka’nın havlaması üzerine sonrasında Rusça “havlayan” Laika olarak tanındı. Albina’nın Laika’yı geride bıraktığı söylentileri ortaya çıkmıştı, ancak yakın zamanda yavru doğurduğu ve görünüşe göre bakıcılarının sevgisini kazandığı için, Albina ölümcül bir uçuşla karşı karşıya kalmadı. Doktorlar, kalp uyarılarını, solunum hızlarını, kan basıncını ve fiziksel hareketi izlemek için vücutlarına tıbbi cihazlar yerleştirerek her iki köpeği de ameliyat ettiler.
Bununla birlikte, yetersiz oksijen ve yiyecek kaynakları nedeniyle, Laika’nın ölümü görevin başından beri bekleniyordu…
Laika’nın uzay aracı Sputnik 2, onu hayatta tutmak için çeşitli yenilikçi cihazlarla donatılmıştı. Karbondioksiti emen bir oksijen jeneratörü, sıcaklığı düzenlemek için ısıyla harekete geçen bir fan vardı ve kapsülde köpeği yedi gün hayatta tutmaya yetecek kadar yiyecekle stoklandı. Uçuşun sesleri ve baskısı Laika’yı dehşete düşürmüştü, kalp atışları normal hızını üçe katladı ve nefes hızı dört katına ulaştı. Laika, canlı canlı yörüngeye ulaştı ve yaklaşık 103 dakika içinde Dünya’nın etrafını dolaştı. Ne yazık ki, ısı kalkanının kaybı, kapsüldeki sıcaklığın beklenmedik bir şekilde yükselmesine neden olarak ona zarar verdi.
Laika’nın uzayda yedi gün sonra oksijen yoksunluğundan (15 saniye içinde ağrısız bir ölüm) ölmesini bekliyorlardı. Sovyetler Birliği başlangıçta, oksijen seviyesi azaldığında öldüğünü veya zehirli yiyeceklerle kasıtlı olarak “uykuya yatırıldığını” öne sürdü. 1999’da bazı Rus kaynakları (uzay programına dahil olan bilim adamları gibi), Laika’nın Sputnik 2’nin sıcaklık kontrollerindeki bir başarısızlıktan sonra Dünya’nın dördüncü yörüngesinde öldüğünü bildirdi. Uzay aracının içindeki sıcaklık, dördüncü yörüngeden sonra 90 derecenin üzerinde kaydedilmişti. 14 Nisan 1958’de (yaklaşık 2.570 yörüngeden sonra), Sputnik 2 ve Laika’nın kalıntıları yörüngede kaldı ve Dünya atmosferine yeniden girerken parçalandı.
Hayvanları neden uzaya gönderiyoruz?
Hayvanları içeren uzaya yolculukları, ilk başlarda hayatta kalmayı ve insanları uzaya gönderme potansiyelini test etmek için kullanıldı. İlerleyen zamanlarda radyasyon ve ağırlıksızlık gibi diğer bilimsel sorular incelendi. Balıklar yer çekimsiz ortamda yüzebilir mi? Arılar uzayda bal yapar mı? Uzay İstasyonunda karınca çiftlikleri olabilir mi? Bunlar, bilim insanlarının hayvanları uzaya götürerek yanıtlamayı umdukları sorulardan sadece birkaçı.
NASA’nın Uluslararası Uzay İstasyonu bilim insanı Julie Robinson, insan uzay uçuşunun ilk günleri hakkında “İnsanların yiyeceklerini [uzayda] sindirip sindiremeyeceklerini bile bilmiyorduk.” dedi. “İnsanların kendi midelerinin içindekilerle boğulabileceklerinden endişeliydik.”
1961’de Canaveral Burnu açıklarında bir kurtarma gemisinde yaptığı tarihi uçuşun ardından birkaç adam Ham the Space Chimp’in uzay kapsülünün açılışı.
*Yörünge Altı Uçuş: Yörünge ve yörünge altı uçuş arasındaki temel fark, bir aracın seyahat ettiği hızdır. Yörüngesel bir uzay aracı yörünge hızı olarak bilinen şeye ulaşmalıdır, oysa yörünge altı roket bunun altında bir hızda uçar. Yörünge hızı, bir nesnenin bir gezegenin etrafında yörüngede kalması için sürdürmesi gereken hızdır. Yörünge altı uçuş, aksine çok daha düşük hızlar gerektirir. Yörünge altı roketinin yörüngeye ulaşma gücü yoktur. Bunun yerine, hızına bağlı olarak belirli bir yüksekliğe uçacak ve motorları kapandığında tekrar aşağı inecektir.
Kaynakça
1- “What Was The First Animal In Space?”. 2021. Rmg.Co.Uk. https://www.rmg.co.uk/stories/topics/what-was-first-animal-space#:~:text=As%20well%20as%20the%20fruit,Chimpanzees%20have%20also%20flown.
2- @Alicelgeorge, Follow. 2018. “The Sad, Sad Story Of Laika, The Space Dog, And Her One-Way Trip Into Orbit”. Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/smithsonian-institution/sad-story-laika-space-dog-and-her-one-way-trip-orbit-1-180968728/
3-Todd Messer, and Steve Garber, and SA 10.08.04. 2021. “Animals In Space”. History.Nasa.Gov. https://history.nasa.gov/animals.html.
4- “NASA – Animals In Space “. 2021. Nasa.Gov. https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/F_Animals_in_Space_9-12.html.
5- “Laika The Dog & The First Animals In Space”. 2021. Space.Com. https://www.space.com/17764-laika-first-animals-in-space.html.
6-“Cosmic Menagerie: A History Of Animals In Space (Infographic)”. 2021. Space.Com. https://www.space.com/20648-animals-in-space-history-infographic.html.
7- “A Dog Sent To Die And Tortoises That Flew Around The Moon: These Are The Most Famous, Bizarre, And Important Animals That Have Been Sent To Space”. 2021. Business Insider. https://www.businessinsider.com/animals-nasa-russia-space-agencies-sent-to-space-2019-6#ham-became-the-first-chimpanzee-in-space-in-1961-9.
8- “What’s The Difference Between Orbital And Suborbital Spaceflight?”. 2021. Space.Com. https://www.space.com/suborbital-orbital-flight.html.
9- “Why Do We Send Animals To Space?”. 2021. Space.Com. https://www.space.com/33823-why-do-we-send-animals-to-space.html.
10- “How The Humble Fruit Fly Changed Science – National Centre For Biological Sciences, Tata Institute Of Fundamental Research – Google Arts & Culture”. 2021. Google Arts & Culture. https://artsandculture.google.com/exhibit/PwKigVL6dcxYKA.
