Giriş
Suriye iç savaşının patlak vermesiyle birlikte Nisan 2011’de Türkiye’ye doğru Suriyeli göç akınları başlamıştır. Bu durumun getirdiği sosyokültürel ve sosyoekonomik sorunların yanında bir başka sorun daha ortaya çıkmıştır ki bu da “Suriye’den gelen insanların hukuki statüsünün ne olduğu.”dur. Bu konuyla ilgili olarak özellikle haber programlarında, gerekli hukuki bilgiye sahip olmayan kişilerin bir kanalda Suriyeli göçmenlere mülteci denirken başka bir kanalda sığınmacı demesi bir terim sorununu ortaya çıkarmıştır. Bunun üzerine bir de Afgan göç akınları başlayınca bu sorun tamamen raydan çıkmış ve kontrol edilemez hale gelmiştir.
Peki bu konu bizim için neden önemli?
İşbu konunun bizim adımıza önemini bilmek için öncelikle göç ile ilgili bazı hukuki terimleri bilmemiz gerekiyor. Yazımızda kullanacağımız bazı terimler şunlardır: Mülteci, Sığınmacı, Düzensiz Göç, Geçici koruma statüsü.
Terimler
Mültecilik statüsü 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesiyle ortaya çıkmıştır. İkinci Dünya savaşı sonrası yurdundan olan milyonlarca insanı korumak adına oluşturulmuş bir statüdür. 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesinde mülteci tanımı şu şekildedir: 1 Ocak 1951’den önce meydana gelen olaylar sonucunda ve ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle , yararlanmak istemeyen; yahut tabiiyeti yoksa ve bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen her şahıstır. Türkiye bu sözleşmeye coğrafi şart koymuştur: Buna göre Avrupa Konseyi dışından gelen kişilere “mültecilik” statüsü verilmeyecektir.
Sığınmacı kavramına 1951 Cenevre Sözleşmesinde değil 1967 New York Ek protokolünde değinilmiştir ve yine bu protokolde sığınmacıların hakkı düzenlenmiştir. Sığınma: Bir kişinin uyruğunda bulunduğu veya ikamet ettiği ülkeyi çeşitli baskılar ya da ayrımcı yasal kovuşturmalar nedeniyle terk ederek yabancı bir devletin ülkesine diplomasi temsilciliği ya da konsolosluk binalarına, savaş gemilerine ya da devlet uçak gemilerine girmesini ve bu devletin korumasını aramasını ifade eder.
Mülteciyle arasındaki farka değinmek gerekirse: Devletin taraf olduğu anlaşmaların kendisine özel statü ve hukuki koruma sağladığı kişiler “mülteci”dir. Sığınmacı ise bu korunma hakkını özel sebeplere dayanarak talep eden ancak henüz bu korumadan faydalanamayan kişilerdir.
Düzensiz Göç Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığında şu şekilde tanımlanmıştır:
Düzensiz göç; hedef ülkeler için ülkelerine yasadışı yollardan gelen veya yasal yollarla gelip yasal çıkış süreleri içerisinde çıkmayan kişileri kapsarken; kaynak ülke için ülkesini terk ederken gerekli prosedürlere uymayarak ülke sınırlarını geçen kişileri içerir. Transit ülkeler içinse; kaynak ülkelerden hedef ülkeye ulaşmak için yasal ya da yasal olmayan yollarla ülkeye girip bu ülkeyi bir geçiş ülkesi olarak kullanıp ülke sınırını terk eden kişilerdir.
Geçici Koruma Statüsü Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığında şu şekilde açıklanmıştır:
2004 tarihli 100 No’lu Birleşmiş Milletler Yürütme Komitesi kararına göre kitlesel sığınmanın varlığından söz edebilmek için uluslararası bir sınıra doğru dikkate değer sayıda insan hareketliliğinin olması, bu hareketliliğin hızlı bir varışla devam etmesi, ev sahibi (karşılayan) devletin yakın dönemde mevcut bireysel sığınma prosedürlerini uygulayamayacak hale gelmesi gerekmektedir. Bu unsurları içeren kitlesel akının süregelir hale gelmesi durumunda geçici koruma sağlanmaktadır.
Geçici koruma, kitlesel akın olaylarında acil çözümler bulmak üzere geliştirilen bir koruma biçimidir. Devletlerin geri göndermeme yükümlülükleri çerçevesinde kitleler halinde ülke sınırlarına ulaşan kişilere, bireysel statü belirleme işlemleri ile vakit kaybetmeden, uygulanan pratik ve tamamlayıcı bir çözüm yoludur.
Geçici Koruma statüsünün üç temel unsuru vardır. Bunlar:
Açık sınır politikası ile ülke topraklarına kabul,
Geri göndermeme ilkesi,
Gelen kişilerin temel ve acil ihtiyaçlarının karşılanması.
Ülkemizde geçici korumayı 04/04/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 91’inci maddesi ve bu maddeye dayanılarak çıkarılan 13/10/2014 tarihli ve 2014/6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği çerçevesinde sağlamaktadır.
Sonuç
Türkiye yukarıda da bahsettiğimiz gibi Mülteci statüsü için bir coğrafi sınır şartı koymuştur ve bu şart uyarınca Avrupa Konseyi ülkeleri haricindeki kişiler Türkiye’de “Mülteci” statüsüne sahip olamazlar.
Yukarıda bahsedilen sebepten ötürü Suriyeliler Mülteci statüsüne haiz değillerdir. Ülkemize kitlesel akınla gelen Suriyelilere sağlanan koruma uluslararası literatüre göre “Geçici Koruma”dır.
Afganlar için de yine aynı sebepten dolayı Mülteci statüsüne sahip olmadıklarını söyleyebiliriz. Ancak Afganlar “Geçici Koruma” statüsüne de sahip değillerdir çünkü bu statüye sahip olmak için gereken koşulları karşılayamamaktadırlar. Afganlar Geçici koruma statüsü hakkını İran’da bu statünün unsurlarını yerine getirerek kullanabilirler ancak Türkiye’ye yasadışı yollarla girip burada kalmaları ya da Türkiye’yi Avrupa’ya geçiş için transit ülke olarak kullanmalarından ötürü bu statüye haiz olamazlar. Afganlar İran, Irak ve Suriye sınırları üzerinden yasadışı yollarla Türkiye’ye girmelerinden ötürü “Düzensiz Göçmen” konumundadırlar.
Kaynakça
1- https://tr.wikipedia.org/wiki/Mülteci#
2- https://tr.wikipedia.org/wiki/Sığınma_hakkı
3- Mülteci Hakları Merkezi, Suriye’de gelen sığınmacılar İçin Türkiye’de geçici koruma. (2017, Mart) Erişim Adresi: https://www.mhd.org.tr/images/yayinlar/MHM-1.pdf
4- https://tr.wikipedia.org/wiki/Düzensiz_göç
5- https://www.goc.gov.tr/duzensiz-goc-hakkinda
6- https://www.goc.gov.tr/genel-bilgi45
7- https://www.goc.gov.tr/gecici-korumanin-unsurlari
8- YENİÇAĞ Gazetesi (2021, 24 Ağustos). Afganlar: Mülteci mi sığınmacı mı, göçmen mi?[Basın Bülteni]. Erişim Adresi: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/afganlar-multeci-mi-siginmaci-mi-gocmen-mi-470163h.htm
9- https://www.multeci.org.tr/wp-content/uploads/2016/12/1951-Cenevre-Sozlesmesi-1.pdf
10- Nurdoğan A. K. Ve Öztürk M. (2018). Geçici koruma statüsü ile Türkiye’de bulunan Suriyelilerin vatandaşlık hakkı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23, 1163-1172
-Yusuf Alperen ŞENEL
