Bir genetik bozukluğun, aile içi evliliklerle beraber asırlar boyu taşınmasının hikayesi.
Giriş
Habsburglar pek çok şeyle tanınırdı fakat fiziksel çekicilik onlardan biri değildi. Sanat Tarihi Müzesi’nde bir yürüyüşe çıkarsanız, orada tasvir edilen birçok Habsburg’dan birinin bir tablosunda veya heykelinde göze çarpacak şekilde çıkıntılı çene kemiği görebilirsiniz. Sanatçılar, bu hükümdarları olabildiğince prezentabl göstermek için ellerinden gelenin en iyisini yapmış olsalar da, çoğu, en azından sözde gerçeği tasvir etme sorumluluğunu hissetmiş görünüyor. Çıkık çeneleriyle o kadar ünlülerdir ki, bugün bile bu durum halk arasında ‘Habsburg çenesi’ veya ‘Avusturya dudağı’ olarak bilinir.
Habsburg Hanedanı denilen tek bir aile, Orta Çağ’dan modern çağa dek Avrupa’nın iç işlerinde önde gelmeyi başardı. Ancak hanedanın güçlü ve uzun ömürlü olması için planlanmış bir gelenek, aynı zamanda aile üyelerinde yaşamları boyu taşıyacakları izler bıraktı. Tahtın Habsburg’ların elinde kalmasını sağlamanın yanı sıra, bu akraba evliliğinin sonunda hanedanın düşüşüne yol açacak istenmeyen sonuçları da oldu. Nesilden nesile aktarılan sadece taç değil, doğum kusurlarına neden olan bir dizi gendi. Ailenin akraba evliliğinin en belirgin göstergesi olan Habsburg çenesi, doktorların mandibular prognatizm olarak adlandırdığı genetik bir bozukluktur.
Mandibular Prognatizm (Progenizm)
Patolojik mandibular prognatizm, alt çenenin üst çeneyi aştığı, çenenin uzamasına ve çapraz kapanışa neden olduğu genetik bir bozukluktur. Hem insanlarda hem de hayvanlarda, soy içi üremenin bir sonucu olabilir.
Mandibular prognetizm bazen konuşmanızı engelleyecek ve ağzınızı tamamen kapatmanızı zorlaştıracak kadar kötü bir alt kapanış oluşturur. Söylendiğine göre cesur bir köylünün Charles’a, “Majesteleri, çenenizi kapatın! Bu ülkenin sinekleri çok küstah.” Dediği rivayet edilir. İlk İspanyol Habsburg hükümdarı V. Charles, 1516’da İspanya’ya geldiğinde, Habsburg çenesi nedeniyle ağzını tam olarak kapatamıyordu.
Geçen yüzyıla kadar Avrupa’nın yönetici evlerinde biyolojik akrabalar arasındaki evlilikler yaygınken (Kraliçe II. Elizabeth aslında kendi üçüncü kuzeniyle evlendi), İspanyol Habsburg’ları özellikle tehlikeli bir şekilde uygulamaya başladılar. 1516’dan 1700’e kadar İspanya’yı yönettikleri 184 yıl boyunca aralarında meydana gelen toplam on bir evlilikten dokuzu ensestti.
16 kuşaktır süren akraba evliliği Charles’ı hastalıklarla donatmıştı. Anneannesi ve halası aynı kişiydi ve annesi babasının yeğeniydi. Zihinsel gerilemesi kadar fiziksel gerileme söz konusuydu. Öldüğünde otopsi raporuna vücudu tamamen kansız; kalbi biber kadar; ciğerleri paslı; bağırsakları çürümüş ve kangrenli; bir testisi düşmüş ve kalanı kömür gibi kararmış ve başı suyla dolmuş yazıldı.
Sosyal ve kültürel olarak tabu olmasının yanı sıra, ensest evlilikleri daha yüksek oranlarda düşüklere, ölü doğumlara ve yenidoğan ölümlerine yol açtıkları için zararlıydı. (Habsburg çocuklarının sadece yarısı 10 yaşına kadar hayatta kaldı, hayatta kalma oranı ise yüzde 80).
Hem akraba evliliği hem de Habsburg çenesi her zaman Habsburg Evi ile ilişkilendirilmiş olsa da, ensest ilişkiler ile ailenin kötü şöhretli yüz özelliği arasında kesin bir bağlantı kuran hiçbir bilimsel çalışma olmamıştı. Ancak Aralık 2019’da araştırmacılar, ensestin gerçekten de bu kötü şöhretli deformiteye neden olduğunu gösteren ilk makaleyi yayınladılar.
Santiago de Compostela Üniversitesi’nden baş araştırmacı Profesör Roman Vilas’a göre: “Habsburg hanedanı, Avrupa’nın en etkili hanedanlarından biriydi, ancak nihai çöküşü olan akraba evliliğiyle ünlendi. İlk kez akrabalı yetiştirme ile Habsburg çenesinin görünümü arasında açık ve pozitif bir ilişki olduğunu gösteriyoruz.”
Modern bilimsel araştırmalar akraba evliliğinin Habsburg çenesinin nedeni olduğunu kanıtladı.
Annals of Human Biology’de yayımlanan çalışmada araştırmacılar; Habsburg Hanedanı’nın 15 üyesindeki bozukluğu teşhis etmek için 66 portre kullanan (yüz bölgesinde uzmanlaşmış) 10 cerrahla çalıştı. Cerrahlardan mandibular prognatizmin 11 özelliğinin yanı sıra, en ayırt edici semptomun belirgin alt dudak ve sarkık burun olduğu maksiller yetersizliğin de 7 özelliğini saptaması istendi. Portreler Viyana’daki Kunsthistorisches Müzesi ve Madrid’deki Prado Müzesi dahil, dünyanın en saygın sanat müzelerinde bulunuyordu. Cerrahlar, Habsburg ailesinin her bir üyesindeki mandibular prognatizmin ve maksiller yetersizliğin derecesi için puan verdi .İki özelliğin de en düşük derecesi, 1477’de (Avusturya Arşidükü Maximilian’la) evlenen Burgonya Düşesi Mary’de görüldü. Habsburg çenesi en çok, 1665’e kadar İspanya Kralı olan IV. Felipe’de belirgindi. Maksiller yetersizlik, II. Carlos da dahil olmak üzere ailenin beş üyesinde en yüksek derecede saptandı. İki bozukluk arasında korelasyon tespit eden araştırmacılar, ikisinin de aynı genetik temeli paylaştığını düşündü.
Akraba evliliğinin kapsamı 20’den fazla nesilden gelen 6 binden çok kişiyi içeren geniş ölçekli bir soy ağacına göre hesaplandı. Araştırmacılar akraba evliliğinin derecesiyle Habsburg çenesinin seviyesi arasında güçlü bir ilişki buldu. Maksiller yetersizlikle ilişki de pozitifti ama istatistiksel açıdan, saptanan 7 özellikten sadece ikisi için anlamlıydı. Akraba evliliğiyle yüz deformasyonu arasındaki ilişkinin sebebi belirsizliğini koruyor. Ancak çalışmanın yazarlarına göre bu, akrabalar arasındaki çiftleşmenin yavrunun her iki ebeveynden de aynı gen formunu alma olasılığını artırmasından kaynaklanıyor.
Habsburgların “aile içi üreme katsayısı” hesaplandığında, ortalama değeri 0,0625 olan F katsayısı (çocuğun anne babasının birinci derece kuzen olduğunu gösterir) İspanya’daki Habsburg ailesini başlatan I. Philip için 0,025 ancak onun büyük büyük büyük torunu II. Charles için 10 kat artarak 0,254 bulunmuştur.
Halk Onlara “Büyülenmiş” Diyordu
II. Charles İspanya’nın son Habsburg kralı olarak tahta geçti. Ancak İspanyollar ona görünüşü nedeniyle “El Hechizado” (büyülenmiş) dediler. 38’sinde varis bırakmadan ölünce lanetli Habsburg soyuna bir nokta koydu.
Habsburg Hanedanı’nı Avrupa’daki en güçlü ve uzun ömürlü hanedanlardan kılan akraba evliliği aynı zamanda onların çöküşünü de getiren şey oldu. Habsburg çenesi (ve Habsburg dudağı) tarihte sonsuza dek kendisine yer edindi.
Kaynakça
1- Hamann, Brigitte (Hg.): Die Habsburger. Ein biographisches Lexikon, Wien 1988
2- Nada, John: Karl der Behexte, Wien 1963
3- Vocelka, Karl / Heller, Lynne: Die Lebenswelt der Habsburger. Kultur- und Mentalitätsgeschichte einer Familie, Graz 1997
4- Wurzbach, Constantin von: Habsburg, Karl II., in: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, Band 6 (Wien 1860), S. 360–364
5- Gina Dimuro, The Habsburg Jaw And The Disturbing Cost Of Royal Inbreeding,April 7, 2023
6- Ayberk Göktürk/Habsburg Çenesi ve Dudağı- Nedir?,28 Temmuz 2022
-Havva GÜNEŞ
