Modern Futbolun Doğuşu: İngiltere’de Atılan İlk Adımlar
Futbola benzer, ayak ile oynanan pek çok oyun tarih sahnesi boyunca var olmuştur. Bunlar çeşitli toplumlarda, çeşitli isimlerle adlandırılmıştır. Çin’de milattan önce tarihlerde oynandığı bilinen ve futbola benzeyen ”Cuju” isimli bir oyunun var olduğu bilinmektedir. Yine Orta Çağ Avrupası’nda futbola benzeyen oyunlar halk tarafından oynanmakta, hatta zaman zaman kargaşaya sebep oldukları için kralların yasaklamalarıyla karşılaşmaktaydılar. Lakin bunlar, modern futbol açısından pek de kayda değer bilgiler olarak görülmemektedir. Modern anlamıyla futbol, 19.yüzyılda ‘‘Futbolun Beşiği’’ Birleşik Krallık’ta doğmuştur. Şimdi gelin sizlerle beraber dünyanın en popüler sporunun nasıl ortaya çıktığına dair bir yolculuğa başlayalım.
Futbol -artık oynadıkları bu oyuna ne kadar futbol denilirse- uzun zaman boyunca kuralları olmayan, herhangi bir düzenin mevcut olmadığı bir şekilde oynanmaya devam etti, ta ki 1848 yılına kadar. 1848 yılında Eton, Harrow, Rugby, Winchester ve Shrewsbury adlı okulların temsilcileri, ilk futbol kuralları düzenlemesinin temellerini attılar. Böyle bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmasının sebeplerinden biri, her okulun farklı kurallara sahip olması ve okulların aralarında yaptıkları maçlarda sık sık kural tartışmalarının yaşanmasaydı. Her ne kadar 1848 yılında yapılan bu düzenlemeler büyük önem taşısa da Ada futbolu ve modern futbol için mihenk taşı olan tarih 1863 yılıdır.
1863 yılında 11 kulüp temsilcisi bir araya gelerek dünyanın ilk futbol federasyonu olan Football Association’u (FA) kurmuşlardır. 1863 yılı, modern futbolun kelimenin tam anlamıyla doğduğu yıl olarak kabul görmektedir. Ayrıca 1871 yılından itibaren de dünyanın en eski ulusal futbol turnuvası olan FA Cup düzenlenmeye başlanmıştır.
Kral V. George Burnley kaptanına FA Cup’u sunuyor, 1914.
İlk başta lortların dominasyonunda olan bu oyun, yavaş yavaş işçi takımlarının kurulmasıyla beraber avam tabakasında da yayılmaya başlamıştır. 1882 yılında FA Cup finaline çıkan Blackburn Rovers, bu kupada final gören ilk taşra takımı olmuştur. Blackburn Rovers 1884-85-86 yıllarında ise üst üste 3 kere şampiyon olarak lortların ve kolej takımlarının hegemonyasını sona erdirmiştir.
1884 şampiyonu Blackburn Rovers takımı.
Soyluların oluşturduğu bir organizasyon olan FA, futbolculara para ödenmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Lakin futbolun giderek yayılmaya başlaması ve halkın ilgisini çekmesiyle futbolculara para ödenmesi gerektiği gündeme gelmiştir. İşçi takımlarının artması ve işçilerin fabrikalarda oldukça düşük ücrete çalışmaları nedeniyle yetenekleri ve ilgileri olsa bile futbola vakit ayıramamaları önemli bir noktadır. Kendi fabrika bölgelerinde futbol kulüpleri kuran burjuvazi sınıfı, gizli gizli futbolculara para ödemeye başlamıştır. İşçilerin, burjuvazinin ve halkın tepkisine daha fazla dayanamayan FA, futbolculara para ödenmesini ve profesyonel futbolculuğu 1885 yılında resmen kabul etmiştir.
FA Cup’ta çok az maçın bulunması ve takımların daha fazla maç oynamayı talep etmeleri nedeniyle 1888 yılında dünyanın ilk futbol ligi olan English Football League kurulmuştur. Bu lig, 1992 yılına kadar Ada futbolunun en üst seviyedeki ligi olma unvanını korumuş, 1992 yılında Premier League’in kurulmasıyla bu unvanını devretmiştir.
Futbolun Dünyaya Yayılışı
Futbol ateşi İngiltere ile sınırlı kalmamış, kısa süre içerisinde önce Kıta Avrupası’na, oradan da tüm dünyaya yayılmıştır. Britanya dışındaki ilk futbol federasyonları 1889 yılında Danimarka ve Hollanda’da kurulmuştur. Amerika kıtasındaki ilk futbol federasyonu ise 1893 yılında Arjantin’de kurulmuştur.
Futbolun giderek küreselleşmesi, global bazda bir organizasyonu gerektirmiş, 1904 yılında Paris’te FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) kurulmuştur. Lakin şunu belirtmemiz gerek, FIFA ilk uluslararası futbol federasyonları kuruluşu değildir. 1886 yılında İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda futbol federasyonları (Günümüz Birleşik Krallık ülkeleri) bir araya gelerek IFAB (Uluslararası Futbol Birliği Kurulu) adı verilen bir organizasyonu kurmuşlardır. FIFA’nın da bir üyesi olduğu bu organizasyon, 1886 yılından bu yana futbolun kurallarını belirlemekte, değişikliklere yön vermektedir. FIFA, yüzde 50’lik bir oy oranına sahiptir ve dolayısıyla FIFA’nın onayı olmadan bir futbol kuralının değiştirilmesi mümkün gözükmemektedir.
1904 yılında kurulan FIFA’nın kurucu üyeleri Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İspanya, İsveç ve İsviçre’dir. Kuruluş tarihi olan 21 Mayıs günü içerisinde Almanya da bir telgraf aracılığıyla federasyona katılmıştır. Avrupa dışından FIFA’ya katılan ilk federasyon ise Güney Afrika’dır. Ülkemiz ise FIFA’ya 1923 yılında katılmıştır.
Türkiye-İsrail hazırlık maçından bir kare, 1950.
1872 yılında İngiltere ve İskoçya arasında oynanan ilk uluslararası futbol karşılaşmasının gerçekleşmesinin ardından Olimpiyat oyunlarında da futbol müsabakaları düzenlenmeye başlanmıştır. 1908 yılında futbol ilk kez olimpiyat oyunları çatısı altında kabul edildi. Olimpiyat oyunlarında futbola gösterilen ilginin büyüklüğü, FIFA’yı kendi organizasyonunu düzenleme yolunda teşvik etti ve 1930 yılında ilk dünya kupası Uruguay’da düzenlendi. Çoğu insan neden Uruguay’ın seçildiğini merak eder. Uruguay, o yıllarda futbol camiasında tam anlamıyla bir fırtına estirmekteydi. 1924 ve 1928 yıllarında olimpiyat oyunlarını kazanarak da bunu kanıtlamıştı. 1930 yılında 13 ülke arasında düzenlenen ilk dünya kupasını da yine Uruguay kazanmıştı.
Sizlerle beraber modern futbolun doğuşunu kısaca inceledik. Şimdi sıra Türkiye’de futbolun nasıl doğduğunu incelemekte. Başlayalım.
Türkiye’de Futbolun Doğuşu
Bir kolonyal imparatorluk olan, ‘‘Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk’’ olarak adlandırılan Birleşik Krallık, 19.yüzyıl sonları ve 20.yüzyıl başlarında en şaşalı dönemlerini yaşıyordu. Dünyanın neredeyse her ülkesinde bir İngiliz tüccara rastlamanız mümkündü. Bu tüccarların Osmanlı İmparatorluğu’na da uğramaması elbette mümkün değildi. İşte Türkiye’ye futbolun gelişi, bu İngiliz tüccarlar aracılığıyla olmuştu.
1875 yılında Selanik, 1877 yılında ise İzmir’de ilk futbol karşılaşmalarının yapıldığı bilinmektedir. Lakin bu maçlarda Türk gençleri değil İngiliz ve Rum gençleri yer almaktaydı. Türk topraklarında ilk futbol kulübü ise Bournabat ismiyle 1894 yılında James LaFontaine’in çabalarıyla İzmir’de kurulmuştur.
Cadi-Keuy F.C. futbolcularından bir kare, en altın ortasında James LaFontaine
Türk gençleri futbola heves ediyor, oynamak istiyorlardı. Lakin dönem, istibdat dönemi olarak da bilinen II. Abdülhamid’in hükümranlığı dönemiydi. Türk gençleri, bu yeni oyunun aileleri tarafından ‘‘geleneklere aykırı’’ olarak görülmesi ve dönemin baskıcı rejimi yüzünden ne yazık ki futbol oynayamıyorlardı. Türk topraklarına futbolu getiren ilk isimlerden olan James LaFontaine bu durumu şöyle aktarıyordu:
‘‘Biz üç beş İngiliz Moda çayırında bu işe başladık. İki takım kuracak sayıda oynadığımız için hem canımız sıkılıyor, hem de Türk gençlerini teşvik etmekten korkuyorduk. Çünkü o zamanki yönetim her şeyden şüphelenir ve 3-5 Türk’ün bir araya gelmesini istemezdi…’’
Tüm baskılara rağmen futbol aşkıyla yanıp tutuşan iki Türk gencinin önderliğinde 1901 yılında Black Stocking (Siyah Çoraplılar) adlı ilk Türk futbol takımı kuruldu. Kadıköy’de, Papazın Çayırı’nda 26 Ekim 1901 yılında Rumlarla ilk maçlarını yapan Black Stocking takımı, maçtan 5-1 mağlup ayrıldı. Maçın skorundan daha üzücü olan ise kulübün maçın ardından II. Abdülhamid’in hafiyeleri tarafından tasfiye edilmesiydi. İki kurucudan biri olan Fuad Hüsnü Bey askeri mahkemede yargılanırken Reşat Danyal ise Tahran’a sürgün edildi.
Black Stocking Kulübü oyuncularına ait olduğu öne sürülen bir fotoğraf.
Futbol İstanbul’da: İlk İstanbul Takımları ve İstanbul Ligi
İstibdat dönemi ve aile baskısı Türk gençlerini durdurmaya yetmemişti. Gençlerin futbol sevgisi artarak devam ediyordu. Futbol, Selanik ve İzmir’den İstanbul’a da taşınmıştı. İstanbul’daki Türk gençler arasında da futbol giderek popülerleşmeye başlamıştı.
İstanbul’da kurulan ilk futbol kulübü, İzmir’de olduğu gibi yine James LaFontaine’in faaliyetleri ile kuruldu. 1889 yılında İstanbul’a yerleşen LaFontaine, Horace Armitage ile birlikte 1899 yılında Cadi-Keuy F.C.’yi kurdu. Yine İstanbul karması ve İzmir karması arasında 1897 yılında İstanbul’da gerçekleşen maç da Türk ve İstanbul futbolu için oldukça önem taşıyan bir hadiseydi.
1904 yılında ise İstanbul’da Moda FC, HMS Imogene, Elpis FC, and Cadi-Keuy FC katılımıyla Constantinople Football Association League (İstanbul Futbol Ligi) kuruldu. Ligin ilk şampiyonu ise HMS Imogene takımı oldu.
1905 yılı, Türk futbolu için büyük önem teşkil eder. Mekteb-i Sultaniye (Galatasaray Lisesi) öğrencilerinden Ali Sami’nin çabaları sonucunda Galatasaray Futbol Kulübü kuruldu. İstanbul Ligi’ne katılan ilk Türk takımı olma unvanını taşıyan Galatasaray, yine 1907-1908 yılında bu ligin şampiyonluk ipini göğüsleyen ilk Türk takımı olmuştur. Galatasaray’ı, 1907 yılında Fenerbahçe izlemiş, 1903 yılında bir jimnastik kulübü olarak kurulan Beşiktaş’ın futbol şubesi ise 1911 yılında Şeref Bey’in çabaları neticesinde kurulmuştur.
1909 İstanbul Ligi şampiyonu Galatasaray takımı, soldan üçüncü Ali Sami Bey.
Son Sözler
Sizlerle bugün, önce modern futbolun doğuşuna bir göz attık, ardından futbolun nasıl dünyada yaygınlaştığına şahitlik ettik. Ülkemizde oldukça popüler olan ve futbola gönül vermiş insanların hayatında büyük yer kaplayan bu oyunun, Türkiye’de nasıl ortaya çıktığını inceledik. Umarım hepiniz için bilgilendirici bir yazı olmuştur.
Futbol, her ne kadar temelinde sadece bir oyun olsa da, artık bir oyundan çok daha fazlasıdır. Milyarlarca liranın döndüğü dev bir endüstriyel piyasa hâlini almıştır. Taraftarlar, bu piyasanın gelir kaynağı ve futbolun ana damarıdır. Yılda milyonlarca para kazanan futbolcular ise sadece taraftarlar için, onların hayatını biraz renk katmak için vardır. Lakin bu gerçek, günümüzde çoktan unutulmuştur. Umarım, yakın bir zamanda bu gerçek tekrardan hatırlanır.
Futbol her ne kadar ticarileşse de, futbolcular bir gecede bir ailenin yıllık gelirini harcar duruma gelse de, futbol kitleleri uyuşturmak ve etki altına almak için bir nevi afyon gibi kullanılsa da bu oyuna olan sevginin bitmeyeceği aşikâr. Dileğim bu sevginin yok olması değil elbette. Sadece futbolun bir oyun olduğunun unutulmaması. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere dostlar, esenle kalın.
Kaynakça
1-CENİKLİ Abdullah, DALKILIÇ Mehmet, YİĞİT Ercüment, BOZKURT Veysel, Modern Futbolun Tarihi, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 14 (2017), Sf: 53-63.
2-Türkiye’de Futbol Tarihi | Tarih Söyleşileri. https://www.youtube.com/watch?v=hd0tU1tmf2I
3-“FA Cup Winner List”. 2021. Topendsports.Com. https://www.topendsports.com/events/soccer/fa-cup/winners.htm.
4-Türk Futbol Tarihi Cilt 1. https://www.tff.org/default.aspx?pageID=703
5-“Cadi-Keuy F.C. – Wikipedia”. 2014. En.Wikipedia.Org. https://en.wikipedia.org/wiki/Cadi-Keuy_F.C.
Kapak Görseli: https://www.goal.com/en-sg/news/against-modern-football-what-grassroots-campaign/1s6qqrxn1xv7013v4z208i5vr6
Görsel 1-https://en.wikipedia.org/wiki/FA_Cup#/media/File:The_King_George_V_presents_the_FA_Cup_1914.jpg
Görsel 2-https://en.wikipedia.org/wiki/Blackburn_Rovers_F.C.#/media/File:BlackburnRovers_FA_Cup_1883-84.jpg
Görsel 5-https://tr.wikipedia.org/wiki/Black_Stockings_FC#/media/Dosya:Black_Stockings_FC.jpg
Görsel 6- https://en.wikipedia.org/wiki/Ali_Sami_Yen#/media/File:Galatasaray_SK_1908-1909.JPG
