Birinci sınıftaki bir üniversite öğrencisi tanıştığı felsefe öğrencilerinin kıvrak zekâsı karşısında sürekli olarak etkilendiğini fark etmiş. Bir gün cesaretini toplayıp birine şöyle sormuş; “Nasıl oluyor da siz felsefe öğrencileri böyle akıllı oluyorsunuz?”
Felsefe öğrencisi ise: “Bunu herkes bilir, hepimiz mantık çalıştık.” diye cevaplamış.
“Gerçekten mi? Tek gereken bu mu? Eğer öyleyse mantık çalışırsam ben de oldukça akıllı olur muyum?”
“Tabi ki. Ne yazık ki artık bir sınıfa kaydolmak için çok geç. Bekle bir saniye, eski mantık kitabımı kullanıp kendi kendine çalışabilirsin.” Kitabı uzatarak: “Bak hatta yanımda, sana 20 dolara satarım.”
Birinci sınıftaki öğrenci heveslenerek: “Teşekkür ederim.” der.
Anlaşma yapılmış, öğrencimiz kitabı çalışıp IQ’sunu geliştirmeye kararlı biçimde evine dönmüştü. Ertesi gün ona kitabı satan arkadaşına tekrar rastlamış.
Birden bağırarak: “Hey, şu dün bana 20 dolara sattığın mantık kitabı var ya…”
“Ne olmuş ona?”
“Kitapçıda ona rastladım, 10 dolara satılıyordu. Mantık hakkındaki tüm bu saçmalıklar, şimdi anlıyorum. Sadece beni kazıklamaya çalışıyordun.”
“Gördün mü? Şimdiden işe yaramaya başlamış.”
Evet hikâye bu kadar, mantık çalışmanın faydaları bu kadar da kısa bir sürede etkisini göstermeyebilir ama bir mantık dersi almak ya da kendi kendinize kitap veya internet üzerinden çalışmak için oldukça iyi nedenler var, felsefe bölümünde okumuyorsanız bile.
Sembolik Mantık Eğlencelidir
Sembolik mantık çalışmak, dar bir kelime haznesi ve birkaç dil bilgisi kuralı olan bir dil öğrenmeye benzer. Bu yeni sembollerle birçok şey yapmayı öğrenirsiniz: Sıradan cümlelerin mantığını analiz etmek, argümanları geçerlilikleri bakımından test etmek ve geçerliliği belli olmayan karmaşık argümanlar için kanıtlar inşa etmek. Uzmanlaşmanıza yardımcı olacak bu çalışmalar biraz yapbozu andırıyor, eğer Futhosiki1 ya da sudoku seviyorsanız muhtemelen mantığı da seveceksiniz.
Bir Argümanın Geçerliliğini Saptayabilmek Değerli Bir Kabiliyettir
Temeline inersek mantık, muhakemenin ya da argümantasyonun çalışmasıdır. Aklımızı sürekli olarak işimize yarayacak çıkarımlar yapmak için kullanırız. Eğer arabamız çalışmıyorsa akü bitmiş olabilir, ardından aküyü test ederiz. Akü bitmemiş ise de problemin sebebinin marş dinamosu ya da birçok başka ihtimalden biri olduğu sonucuna varırız. Buradaki akıl yürütme oldukça basit fakat bazen bu zincir oldukça karmaşıklaşabiliyor. Kendimizi etkili argümanlar inşa etme ve zayıflıkları olanları saptamada eğitmek günlük yaşantımızda olduğu gibi tüm çalışma alanlarında da oldukça kullanışlı bir yetenek. Yönümüzü, yalanlardan yana değil de hakikatten yana çevirmemize ön ayak oluyor.
Sağlam Mantık İknada Etkili Bir Araçtır
İkna etme sanatına retorik denir. Retorik tıpkı mantık gibi bir zamanlar beşerî bilimler müfredatının temel bir parçasıydı. Ne yazık ki artık ikisine de ekseriyetle gerek görülmüyor ve retorik yerini Kompozisyon 101’e bıraktı. Retorik, ikna etme adına rüşvet, şantaj ve fiziksel şiddet gibi her yöntemi kapsayabilir. Örneğin duygu sömürüsü, provokatif görseller ya da zekice kelime oyunlarını içerebilir. Tüm bunların ikna edici olabileceğine şüphe yok fakat kuvvetli bir akıl yürütme de oldukça ikna edici olabilir. Günün sonunda daima kazananın retorik değil de iyi bir argüman olacağını söylemiyoruz. Nihayetinde insanlar Mr.Spock gibi birer Vulkan2 değiller. Fakat uzun vadede de olsa sağlam argümanlar genellikle üstün gelen taraf olurlar.
Mantık Temel Bir Disiplindir
Mantık, argümanların kullanıldığı tüm alanlar için gerekli bir temel. Matematik, bilişim bilimleri ve felsefe ile oldukça yakın bağlara sahip. Hem Aristoteles’in mantığı hem de sembolik mantık hatırı sayılır entelektüel ilerlemeler yaratan etkileyici bilgi birikimleri.
Mantık, Safsataları Tespit Etmede Ve Daha İyi Bir Vatandaş Olmanızda Size Yardımcı Olur
Safsatalar; propaganda, mübalağa, yanlış yönlendirme ve hatta tamamıyla yalandan ibaret formlara bürünmüş bir halde kültürümüzde genişçe yer almaktadır. Politikacılar, uzmanlar, reklamcılar ve kurum ya da kişi sözcüleri sıklıkla saman adam safsatasına3, ortak tutuma başvurma safsatasına4, ilgiyi başka yöne çekmeye başvururlar ya da bazen bir fikre sırf onu savunan kişiyi sevmedikleri için karşı çıkarlar. Bu tarz alışılmış safsatalarla tanışmış olmak sizi eleştirel bir okur, dinleyici ve düşünür kılar.
Bir adayın görüşlerini onları aşağılayan bir görsel yoluyla “eleştirmek” gibi genellikle seçim kampanyalarında kullanılan bu güvenilmez ikna etme teknikleri sosyal medyanın ve haberlerin normali haline geldi. Şüphesiz ki bu taktikler bazen etkileyiciler fakat bu onları geçerli, tutarlı ve açık bir argüman yerine tercih etmek için bir sebep değil. Tam aksine, bu duyduğun her şeye inanma dönemi tam da neden mantıksal düşünmeye daha hiç olmadığı kadar ihtiyacımız olduğunun sebebidir.
Dipnotlar
1-Futhosiki eşitsizlik anlamına gelmektedir. Sudoku benzeri bir oyundur. Bu bulmaca, kare bir ızgara üzerinde oynanır.
2-Vulkanlar, Uzay Yolu dizisinde yer alan kurgusal bir dünya dışı insansı türdür. Davranış ve kararlarının duygusallıktan tamamen uzak kalarak akılcılığa ve mantığa dayanması, türün başlıca karakteristiğidir.
3-Korkuluk safsatası olarak da bilinen Saman adam safsatası (İng: “Straw Man Fallacy”), tartıştığınız bir kişinin argümanını eksik, yanlış veya çarpık bir şekilde yorumlayıp o kendi yorumladığınız halini çürütmeye çalışma hatasıdır. Bu mantık hatası da, tartışma sırasında taraflardan birinin iddia üretemeyecek kapasitede olması veya bu konuma düşürülmesi sonucunda, iddialarını destekleyecek argümanlar üretmek yerine karşısındakinin argümanlarını olumsuzlamaya çalışarak işin içinden kolay sıyrılmaya çalışması durumunda görülen mantık hatasıdır.
4-Ortak tutuma başvurma safsatasının Latince’si argumentum ad populum’dur. Latince ‘halka ya da çoğunluğa dayanan akıl yürütme ya da tartışma” anlamına gelen safsata türü. Söz konusu safsata; bir tezi, bir politikayı, onu akıl yoluyla haklı kılmak yerine dinleyicinin duygularına, hislerine başvurarak kabul ettirmeye çalışma yanlışı olarak karşımıza çıkar. Bu yanlış, daha çok demagoga özgür olan bir yöntemdir.
Dipnot Kaynakçası
1- “Saman Adam Safsatası (Straw Man Fallacy) – Evrim Ağacı”. 2011. Evrim Ağacı. https://evrimagaci.org/saman-adam-safsatasi-straw-man-fallacy-230
2-“Vulkanlar – Vikipedi”. 2021. Tr.Wikipedia.Org. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vulkanlar
3-CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma, İstanbul, 1999
Kapak Görseli: Writer, Staff. 2021. “Who Is The Father Of Political Science?”. Reference.Com. https://www.reference.com/world-view/father-political-science-2182894261617a23
3 Eylül 2019 tarihinde Emrys Westacott tarafından yazılan ”5 Good Reasons to Study Logic”adlı makalenin mümkün olduğunca ana metne sadık kalınarak yapılmış çevirisidir. Makalenin orijinal hâline buradan ulaşabilirsiniz.
