NASA’nın “Süper Sağanak” görevi olağanüstü bir kendin yap projesiydi: Gece parlayan bulutların yapısını daha iyi anlayabilmek için araştırmacılar, sıfırdan bir gece parlayan bulut yaptılar.
Ocak 2018’de soğuk bir sabah, şafaktan önce, araştırmacılar Poker Flat Araştırma Alanı’ndan (Chatnika, Alaska) bir küvet kadar su alan bir roket fırlattılar. Roket, yerden 85 kilometre yüksekteyken su yükü patladı. Üst mezosfere donarak buz kristali bulutuna dönüşen buhar dumanı püskürttüler. Buzun yüksekte uçan pusları, gün batımından sonra ufkun ötesinden gelen güneş ışığıyla aydınlandığında ışıltılı gece bulutları karanlık gökyüzünde görüldü.
Deneydeki bulut, yerden görülmek için çok küçüktü ama zemindeki bir lazerin yansımaları “Süper Sağanak” roketini hedef aldı ve patlamadan 18 saniye sonra bir buz kristali bulutu tespit etti. Bulut oluşumunun bilgisayar simülasyonu, eğer buhar bulutunun içindeki sıcaklık, onu çevreleyen havadan 25°C daha soğuk olursa bulutun çok hızlı şekillenebileceğini öngördü. Araştırmacılar bunu şubat ayında Journal of Geophysical Research: Space Physics’te yazdı.
Yaklaşık -45°C’lik başlangıç sıcaklığıyla hızlı soğuma, roketin saldığı su buharının sadece suyun buz kristalleri yapmasını sağlamadığını, aynı zamanda bulut oluşumunu tetiklemek için havayı aktif olarak soğuttuğunu gösteriyor.
Alaska Fairbanks Üniversitesinde atmosfer bilimci olan Richard Collins, “Su buharı üst atmosferi soğutabilir çünkü H2O, kızılötesi radyasyon yaymada oldukça iyidir ve atmosferdeki yüksek gaz, bu ısının kolayca uzaya yayılmasına elverişli olacak kadar seyrektir.” diyor.
Bu irtifalarda su buharı, hemen kendi kendine gece parlayan bulut yaratacak kadar havayı soğutur.
Colorado Boulder Üniversitesinde deneye dahil olmayan fizikçi Xinzhou Chu, “Süper Sağanak deneyi çok yenilikçi bir fikir. Gece parlayan bulutlar, son birkaç on yılda daha sık ve parlak görülür hale geldi. Ama bunun ne kadarı iklim değişikliğine -ki iklim değişikliği mezosferi daha ıslak ve soğuk hale getiriyor- karşı atmosfere fazladan su buharı pompalayan roket fırlatmaktan kaynaklanıyor, bu net değil.” diyor. Roket üretimi bulutların daha iyi anlaşılması, iklim değişikliğinin üst-atmosfer üzerindeki etkisini yalıtmaya yardımcı olabilir.
5 Mart 2021’de Science News’te Maria Temming tarafından “To understand how ‘night-shining’ clouds form, scientists made one themselves” başlığı ile yayınlanan yazının mümkün olduğunca ana metne sadık kalınarak yapılmış çevirisidir. Yazının orijinal hâline buradan ulaşabilirsiniz.
