Kim Akıllı Kim Değil?

by alegori / Cumartesi, 05 Mart 2022 / Published in HUKUK

Rosenhan deneyi, insanların psikolojik yönden tam olarak anlaşılamayacağını anlatan o dönemin psikiyatri camiasını yerle bir eden deney.
1973’te Amerikalı araştırmacı David L.Rosenhan bir deney yapmaya karar verir.

Deneyin amacını Rosenhan şu sözlerle açıklar: “Birçok cinayet davasında, suçlanan tarafın yanında olan psikiyatrisler, kişinin psikolojik durumu normal olmadığından ceza almaması gerektiğini savunurlar. Davacı tarafta yer alan ünlü başka psikiyatrister ise, aynı kişinin akıl sağlığında bir sıkıntı olmadığını ve ceza alması gerektiğini söylerler. Baktığımızda bir kültürde normal olarak kabul edilen başka bir kültürde normal olarak nitelendirilemeyebilir. Tanıya götüren belirtiler hastaların kendilerinden mi yoksa bulundukları ortamdan ve uzmanlardan mı kaynaklanır? ” Deney Rosenhan’ın da içinde bulunduğu, herhangi bir psikiyatrik tanı almamış 3 psikolog, 1 psikiyatrist, 1 ev hanımı ve 1 ressam toplamda 8 kişiden oluşturmaktadır. Katılımcılar kendi kimliklerini gizleyerek isimlerini, mesleklerini değiştirerek 5 farklı eyalette yer alan farklı akıl hastanelerine başvururlar. Katılımcılar sahte birer isim ve meslek seçerler ve hastaneye gittiklerinde gaipten sesler duyduklarını söyleyip, kendi kendilerine sözcükler tekrar ederler. Aslında bu kişilerin hiçbir rahatsızlıkları yoktur. Yine de doktorlar onları akıl hastanesine yatırır ve bu kişiler akıl hastanesine yatırıldıktan sonra normal davranmaya başlarlar, şikayetlerinin ortadan kalktığını söylerler. Ancak klinikten ilk çıkan kişi bile 7 gün boyunca hastanede kalır. Hatta bu sahte hastalar arasında birine “hafif şizofreni” tanısı koyulmuştur. Hatta klinikteki gerçek hastalar Rosenhan ve ekibinin hasta olmadığını anlar ve onlara “Siz hasta değilsiniz niye buradasınız? ” der. Hastaların bile ilk günde anladıklarını görevlilerin anlaması epey uzun sürmüştür.

Rosenhan ve ekibi aynı ekiple aynı hasta numarasını pek çok hastaneye yapar ve tüm hastaneler onları direkt kabul etmeye devam eder. Hastaneye yattıktan sonra normale dönen sahte hastaları doktorlar ortalama 19 günde çıkarabilmiştir.

Rosenhan ve ekibi araştırmanın sonuçlarını Ocak 1973’te, Science dergisinde yayınladılar.

Bu deney gerçekleştikten sonra psikiyatri camiasında büyük yankılara sebep olur. Ve klinikler Rosenhan’dan bir deney daha gerçekleştirmesini ve kliniğe sahte ve gerçek hastalar göndermesini ister. Böylece deneyin ikinci kısmı başlamış olur. Deneyin ikinci kısmı çarpıcı ve tüyler ürperticidir:
Deneyin ikinci kısmında hastanelere 193 hasta başvurur. Hastaneler başvuran 193 hastadan 41’inin yalancı hasta olduğunu düşünür; ayrıca 19 kişinin akıl sağlığından şüphe duyar ve en az 2 psikiyatrist 19 kişinin hasta olmadıklarını söyler. Bu deneyin sonucunda tıp camiası bir kez daha sarsılır. Çünkü Rosenhan hastanelere hiç sahte hasta göndermemiştir. 193 hastadan 193’ü de akıl sağlığı yerinde olmayan gerçek hastalardır. Rosenhan deneyini sonlandırdıktan sonra ünlü makalesinde deneyin sonucunu şöyle açıklar:
“İkiden fazla psikiyatri uzmanının normal zannettiği, buna rağmen kliniğe yatırılan 19 kişi, gerçekte normal miydi, yoksa akıl hastası mı? Hiçbir zaman bilemeyeceğiz. Psikiyatri kliniklerinde, akıl sağlığı yerinde olanla, olmayanı ayıramadığımız apaçık ortada.”

Rosenhan’ın bu tüyler ürpertici deneyinden sonra psikoloji ve hukuk camiasında değişen şeyler olur. Akıl hastanelerinin yapısı tümden değişir ayrıca yargılama yapılırken de insan psikolojisi daha çok göz önünde bulundurulur.

Lakin yazı bittiğinde bile hala birçok soru işareti var hepimizin kafasında. Sahte hasta olarak gönderilmeyen 19 kişinin akıl hastası olup olmadığına dair görüş birliğine varılamamıştı. Kimi psikiyatristler o 19 kişinin hasta olmadığını kimileri ise hasta olduklarını söylüyordu. Bir insanın akıl sağlığının yerinde olup olmadığını anlamak, bu yüzden bir insanın yargılanıp yargılanmasını istemek adaletsizliklere ve hasta olmayan insanların bile akıl sağlığını yitirmesine yol açabilir. Günümüzde de durumun farklı olduğu söylenemez. Çevremizdeki insanlar, belki bizler, hastalığı tespit edilmemiş hastalarız belki de ya da akıl hastalığı var teşhisi konulan insanlar hasta değil. Günümüzde bile bunu anlamak oldukça zor psikiyatristler, yargıçlar için. Siz yine de dikkat edin kendinizi her an akıl sağlığınız yerindeyken bir anda akıl hastanesinde bulabilirsiniz!