Ardalan Bilgisi
Radio Venceremos 11 senelik Salvador İç Savaşı sırasında ortaya çıkmış ve yayın yapmış Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesinin hükümet karşıtı “yer altı” radyo ağıdır. Radyo İspanyolca yayın yapmaktadır. “Venceremos” da İspanyolca bir kelime olup “Kazanacağız”, “Üstesinden geleceğiz” anlamlarına gelmektedir.
Radyo istasyonunun kurucusu, sorumlusu ve yayıncısı Carlos Henriquez Consalvi (Santiago)’dir ve radyo, devlete ait medya kuruluşlarına bir alternatif sağlama ve savaşın gidişatı hakkında vatandaşları rahatsız etmeden bilgi yayma amacıyla kurulmuştur. Kitle iletişim araçlarına erişim eksikliğinin var olduğu dönemde, en iyi çözümün ülke genelinde yayın yapabilen mobil bir gizli radyo istasyonu kurmak olduğuna karar verilmiştir. Bunun sebebini Komutan Jorge Melendez “Polis sizi broşür tuttuğunuz için tutuklayabilir, ancak bir sesi tutuklayamaz.” cümlesiyle açıklıyor.
1981-1992 yılları arasında süregelmiş olan bu savaşın tarafları El Salvador’un askeri liderliğindeki cunta hükümeti ile sol kanat grupları koalisyonu olan Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesidir. Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesi gerillaları Alfredo Christiani hükümetine karşı saldırıya geçti ve halk haberleri Venceremos’a bağlanarak öğrendi, bu raporlar o dönem yurtdışına da gönderildi. İç savaşın başlangıcından itibaren gerillalar amaçlarına yardımcı olabilecek bir kitle iletişim aracı istediler ve en iyi aracın radyo olduğunu düşündüler. Bu dönemde yayıncılar El Salvador medyasının geri kalanının gerillalar hakkında oluşturduğu imajla mücadele etmek zorunda kaldılar. Özellikle Arena partisinden memnuniyetsizliği gerillalar tarafından sömürülen orta sınıf olmak üzere yeni sosyal sektörleri hedef almak için söylemlerini değiştirdiler. Bununla birlikte, bu dönemde Venceremos başarısının da bir sonucu olarak sayısız saldırıya katlanmak zorunda kaldı. İstasyonun bulunduğu bölgeye bombalı baskılar, askeri saldırılar, frekans müdahalesi ve hatta taklit şeklinde saldırılar gerçekleşti. Ordu, Amerika’nın yardımıyla Venceremos’un üslubunu ve jingle’larını taklit eden ancak askeri ve siyasi cephelerde gerilla yenilgilerini bildiren Cuzcatlan adlı bir radyo istasyonu kurdu. Dinleyiciler kısa sürede bunun bir aldatmaca olduğunu anladılar. Gerillalar da ordunun saldırılara ve fikirlere tepkisini öğrenmek için Cuzcatlan’ı dinliyorlardı.
Yayın İçeriği
Başlangıçta Santiago, yazma, yayınlama ve vericiyi kurma gibi Venceremos’un tüm alanlarından sorumlu fakat daha sonrasında bir ekip oluşuyor ve görev paylaşımları başlıyor.
Venceremos iç savaş boyunca günde iki kez olmak üzere yayınlarına devam ediyor ve haberler, röportajlar, savaş alanından güncellemeler, siyasi analizler gibi içerikler üretiyor. İlk yayınların içerikleri bu şekilde savaş raporları ve siyasi idealler üzerine yoğunlaşsa da daha sonrasında radyo yerli halkın röportajlarına, sanat ve spor gibi içeriklere de yer vermeye başlıyor.
Venceremos iç savaşın ardından yayın hayatına kısa bir ara verdikten sonra kaldığı yerden devam ediyor. Bu süreçte radyonun Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesi ile ilişiği kesiliyor ve 1994’te Santiago görevinden ayrılıyor.
Ülkenin her yanında çatışmaların olduğu bu dönemde Venceremos tüm komuta yerlerinden anında askeri bilgi bilgi almak için telsiz ekipmanıyla tezgahlar kuruyor, ülkenin her köşesinde radyo operatörlerinden savaş raporları alıyor. Her durakta bir telsiz operatörü gelen haberi hızlı bir şekilde yazıyor bir kopyasını kendine saklayıp diğer ikisini koşucuya veriyor. Santiago kağıt kendisine ulaşır ulaşmaz mikrofonunu açıyor ve anlık haberlere başlıyor. Buna bağlı olarak da yayınlar oldukça doğaçlama olarak ve hızlı yapılan yorumlar ile gerçekleşiyor.
Aynı zamanda, Venceremos gizli tercüme haberlere de yer veriyor. Faks ile gelen bir New York Times yazısını veya Almanya, İspanya basınından haberleri gelir gelmez çevirerek Venceremos’ta tartışıyorlar.
Siyasi gerilimin arttığı anlarda ise yayınlar uzayabiliyor, hatta bazen tüm gün sürebiliyor. Örneğin, Kasım saldırısı sırasında istasyon günün 24 saatinde de yayındaydı.
Bu noktada da Venceremos’un tam anlamıyla bir yayın akışına sahip olmadığının ve mobil bir sistem olarak gizli ve erişime sınırlı olduğun altını çizmemiz doğru olacaktır.
Zamanla hem dinleyici sayısı arttıkça hem dinleyici sayısını artırmak için farklı formatlar ortaya çıkmaya başlıyor. Saatlik haber bültenleri, skeçler, komik diyaloglar gibi içerikler oluşmaya başlıyor. Radyo dinleyicisini ve onun günlük yaşantısını tanımaya başlıyor. Savaşın tek boyutlu gündeminden yavaş yavaş sıyrılmak gerektiğini, dinleyicinin futbol, müzik gibi gündelik zevklerine de değinmek gerektiğini fark etmeye başlıyor.
Radyoda çalınmak istenen müzik türü ise Latin Amerika şarkıları. Pop daha önemsiz görülüyor. Bir deneme süresinin ardından ise U2 ve Tracy Chapman şarkıları hava dalgaları ve savaş alanı raporları üzerinden yayınlanıyor. Salvadorlu bir papağan olan Guacamayo’nun adını taşıyan bir program da alternatif bir komedi olarak repertuara giriyor.
İstasyon futbol, basketbol, beyzbol sonuçlarını içeren spor programlarını da içeriğine katmaya çalışıyor. Bunlar şaşırtıcı bulunup kırsal kesimde kafa karışıklığına yol açsa da radyonun dinleyicisini artırdığına inanılıyor.
Venceremos ayrıca Salvador’un kenar mahallelerinde yaşayan insanların karşılaştığı sorunlar hakkında programlar yayınlıyor. Örneğin, bazı yerlerde bir aydan fazla akan suya erişim yokken daha zengin bölgelerde insanların arabalarını yıkamalarına izin veriliyor. Radyo istasyonu insanlara ana su şebekesine nasıl ulaşabilecekleri hakkında tavsiyelerde bulunuyor.
Bununla birlikte radyoda, 401 can kaybı tek tek isim isim okunmuştur. Venceremos’un verdiği ilk siyasi mesaj ise seslerini çıkararak dosta düşmana karşı orada olduklarını göstermek oluyor.
Dinleyici & Hedef Kitle Özellikleri
Venceremos dinleyicisinin kapsamlı sayılabilecek bir kitle olduğunu söylemek mümkün. Savaştan etkilenen ve bilgi edinmek isteyen halk, düşman, orta sınıf, basın, hatta gringolar Venceremos dinliyor. Radyonun köylüye de, şehirliye de, gerilla olana da olmayana da anlatacak şeyleri var ancak en büyük hedef kitlesinin verilen mesaja, bilgilendirmelere karşı ikna olmayan kesim olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Savaş ortamından da kaynaklı olarak bu dönemde halk kendini ifade edemeyen bir toplumdur. Ancak Radio Venceremos dinleyiciye katılım olanakları sunmuştur. Yaptıkları röportajlarla halkın kendini ifade edebilmesini sağlamıştır.
Birçok insan Venceremos’u dinlemek için hayatlarını tehlikeye atıyor. Kentsel grafiti yoluyla iletilen frekanslarına ayarlanmış herhangi birinin sonunun yıkıcı olacağı varsayılır. Buna ve teknik zorluklara rağmen radyo dinleyicisinin arttığına inanılıyor.
Finansal Özellikler
Venceremos gönüllülük esasıyla, Santiago ve gerillalardan oluşan ekibi tarafından yayınlarını yürüten bir ağdır. Hükümet karşıtı bu radyo devlet tarafından finanse edilmemekte, kendini devletten ve ticari olandan ayırmakta, kâr amacı gütmeden halkı bilgilendirme amacındadır.
Şu anda ise ücretsiz bir şekilde yayınlarının sayısallaştırılmış kayıtları Austin’de Texas Üniversitesi’ndeki LLILAS Benson Latin Amerika Çalışmaları ve Koleksiyonlarında İnsan Hakları Belgeleme Girişimi aracılığıyla çevrimiçi olarak dinlenebilir hâlde.
Alternatif Medya Olarak Radio Venceremos
“Alternatif medya” terimi ana akım uygulamalarının çeşitli çekişme biçimlerine uygulanabilmesi nedeniyle tartışmalı bir medyadır. Alternatif medyaya ilişkin farklı yaklaşımlar çeşitli meseleleri ön plana çıkarmış; medya operasyonlarının (yaratılış, üretim, dağıtım) örneklerine olduğu kadar iletişim pratiğinin kendi sürecine ve sembolik düşünümsel terimlerle onun yetkilendirmesine de vurgu yapmıştır.
Alternatif medyayı ana akım medyada görmediğimiz haberleri görebileceğimiz, radikal, anarşist, anti-otoriter, anti-hiyerarşik, kar amacı gütmeyen gibi ifadelerle tanımlamamız mümkün. Radio Venceremos hükümet karşıtı, devletten bağımsız, anti-hiyerarşik, dinleyiciye açık tutumu ve savaş hakkında bilgilendirme yapma amacı gütmesi ile bize alternatif medya özelliklerini göstermiş oluyor.
Küçük ölçekli medya projelerinin “polemik” yönü Downing’in çalışmasında radikal medya açısından direniş uygulamaları olarak çeşitli medya projelerini değerlendirerek belirgin bir şekilde ele almıştır. Radikal alternatif medya burada bir “popüler muhalif kültür” inşası açısından gelişimsel gücün ajanları olarak kavramsallaştırılır. Bu nedenle Downing toplumsal hareketlerden yararlanır. Radikal medya bağlamında Venceremos, ayrımcılığa karşı, anti-hiyerarşiktir. Yaptığı yayınlar ile politik bilinci geliştirmeyi amaçlar. Katılımcı medya sosyal ve kültürel güçlendirme açısından kalkınma gücünün failleri olarak değerlendirilir. Servaes’e göre “kültür süreci” uzun bir devrim olabilir, egemen siyasi kültüre karşı hegemonya kurmanın yavaş bir sürecidir.
Katılımcı medya bağlamında ise Venceremos, dinleyici katılımını önemser. Yerlilerle röportajlar yaparak onların kendilerini ifade etmelerine fırsat vererek hedef kitlesini söz sahibi yapar. Zamanla, dinleyicisini ve onun gündelik yaşantısını tanır ve yayın içeriğinde değişikliklere gider.
Topluluk medyası kendilerini çeşitli uygulamaların uygulanmasının bir sonucu olarak devletten ve ticari olandan ayırır. Topluluk medyasının uygulanması uygulamada çeşitlilik ve çoğulculuk ilkelerinin gerçekleştirilmesini destekleyerek daha fazla erişim ve daha fazla katılım için bir çağrı üretti. Topluluk medyası bağlamında değerlendirecek olursak Venceremos kar amacı gütmez. İhtiyaçlara yanıt veren, beklentileri karşılayan, haber ve enformasyonu sağlayan bir kuruluştur. Sahipliği, yönetimi ve kontrolü bir gruba aittir. Kendini devletten ve ticari olanlardan ayırır.
Kaynakça
1- https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1080/03064229008534782
2- https://txarchives.org/hrdi/finding_aids/00011.xml
3- https://swling.com/blog/2019/06/radio-venceremos-a-salvadoran-civil-war-underground-station/
4- https://en.wikipedia.org/wiki/Salvadoran_Civil_War
5- PANTELIS VATIKIOTIS, COMMUNICATION THEORY AND ALTERNATIVE MEDIA, Westminster Papers in Communication and Culture, Vol. 1(2): 4-29.
6- BRUCE GIRARD (ED.), A PASSION FOR RADIO. Radio Waves and Community
– Öykü Gönül
