Giriş
Çoğumuz bir travmatik olaya şahit olmuşuzdur veya yaşamışızdır. Bu travmatik olaylara sevdiğimiz birini kaybetmeyi, ciddi bir hastalık geçirmeyi, trafik kazası geçirmeyi, aile içi şiddeti, deprem, sel, ve yangın gibi doğal afetleri, işkence, savaş ve tecavüz gibi insan kaynaklı travmaları örnek verebiliriz. Travmatik olayın sonrasında zamanla, yas dönemimiz geçer, acı azalır ve hayat normal halinde devam eder. Çoğumuz travmatik olaydan sonra kendiliğinden iyileşiriz. Ama bazı kişiler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşanması, travmatik anının hafızadan atılamaması, uyku problemleri, kabuslar, yalnızlık hissi, hayattan kopma düşünceleri, korku duygularında artış gibi sorunlar yaşamaya devam ederler. Kişiyi çok korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik duyguları yaratan bu gibi olayların uzun süren ruhsal sorunlara yol açtığı biliniyor. Ruhsal travmalardan sonra sık görülen rahatsızlıklardan biri depresyon diğeri ise travma sonrası stres bozukluğudur. Ben bugün ki yazımda sizlere travma sonrası stres bozukluğundan bahsedeceğim.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma sonrası stres bozukluğu veya posttravmatik stres bozukluğu, travma yaratan bir olayın yaşanmasından sonra ortaya çıkan travmatik olayın günlük yaşamda veya rüyada tekrar yaşanması, o olayı hatırlatan durumlardan kaçınma ve bir aşırı uyarılmışlık gibi özgül semptomları olan bir kaygı bozukluğudur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Belirtileri
1-Aşırı Uyarılma
Aşırı uyarılma belirtileri bireyin travmayla karşılaştığı sırada yaşadığı ve onu hayatta tutacak olan yaşantı örneklerinin uzantısı olarak düşünülebilir. Kişiye olay her an tekrar olacakmış düşüncesi gelir. Davranışlarını bu ihtimali düşünerek şekillendirirler, bu konuda aşırı tedbirli davranırlar. Özellikle uykuya dalmakta güçlük sık görülür. Travmayla ilgili korkular nedeniyle uykuya dalmak saatler sürebilir, normalde uyandırmayacak seslerle kişi kolayca uyanabilir. Bunlarla beraber ufak tetikleyici durumlar kişinin yerinden sıçramasına ve uzunca sürebilen bunaltı belirtilerine (çarpıntı, terleme, titreme, nefes daralması) yol açabilir.
2- Yeniden Yaşama (Hatırlama)
Travma yaşayan kişide olaydan sonra olayla ilgili anıların zihnine gelmesi sık görülür. Olayla ilgili görüntüler ve sesler onları düşünmek istemediğinde veya aklına getirecek bir durum olmadığı halde bile kişinin zihnine gelebilir. Bazı zamanlarda ise birey, olayı gerçekten yaşıyor gibi olur. Bu durum iç sıkıntısı, çarpıntı, terleme, titreme ve nefes alamama gibi bedensel semptomları beraberinde getirir.
3- Kaçınma
Kişi olayı hatırlatan yer, durum, konuşma, hatta duygu ve düşüncelerden mümkün olduğunca uzak durmaya çalışır. Olayı hatırlamak büyük bir sıkıntı, acı ve korku hissine yol açtığı için kişi olayı hatırlatan yerlere gitmez, bu konulardan bahsetmez veya konuşulan yerlerden uzak durur.
Travma yaşamış kişilerde bazen olayın ayrıntılarını unutma durumu görülebilir. Genellikle olayın en sıkıntı verici bölümleri unutulur veya çok güçlükle hatırlanır. Bu durum “olayı düşünmek istememekten farklıdır ve kişi hatırlamak istediği halde hatırlayamaz.
Ruhsal travmalardan sonra insanlardan uzaklaşma, gelecek beklentisinin kalmaması gibi belirtiler de görülebilir. “Benim yaşadıklarımı kimse anlayamaz” tarzında düşünme sık görülür. Kişiler olayı yaşamamış kişilerden duygusal olarak uzak hissedebilirler, duygularında körelme olur, sevinç ve üzüntü hissedemeyebilirler. Bazen kendilerine yardım etmeye çalışanlara öfke duyabilirler, bazı kişiler sadece aynı travmayı yaşamış kişilerle görüşüp, diğerleriyle ilişkiyi kesebilirler. Gelecekle ilgili plan yapılamadığı için sadece o günü yaşama, aktivitelerde azalma görülebilir.
Yaşanan travmatik bir olay sonrasında stres tepkilerinin ortaya çıkması anormal duruma verilen normal tepkiler olarak tanımlanır. Ancak bu tepkilerin süreklilik kazanması ve kişinin işlevselliğini bozması durumunda hastalık ortaya çıkmaktadır. Bu tepkiler olayın hemen ardından başlayabileceği gibi yaşamın daha sonraki dönemlerinde de gündeme gelebilir. Olaya ilişkin duygu, anı ve düşüncelerin bastırılmış olması travma sonrası stres bozukluğunun ortaya çıkmasını önlese de aynı nedenlerden kaynaklanan ruhsal süreçler başka psikiyatrik bozukluklar (yeme bozukluğu, disosiyatif bozukluk, sınırda kişilik bozukluğu, nedeni bulunamayan bedensel belirtiler vb.) biçiminde de ortaya çıkabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ne Zaman Ortaya Çıkar?
Kişinin başından geçen olayların yarattığı stres onun dayanabilme gücünü aştığında ruhsal travma yaşantısı ortaya çıkar. Dolayısıyla bir olayın travmatik etki yaratıp yaratmaması travmanın niteliği kadar, kişinin baş etme gücüne ve olayı nasıl algıladığına da bağlıdır. Özellikle yoğun veya uzun süreli travma yaşamak, fiziksel saldırıya maruz kalmak, çocuklukta istismar gibi başka travmalar yaşamış olmak, anksiyete veya depresyon gibi başka akıl sağlığı sorunlarının varlığı, travmatik olaylara maruz kalma riskini artıran bir işe sahip olmak, aşırı alkol veya uyuşturucu kullanımı, aile ya da arkadaşlar arasında iyi bir destek sisteminin yokluğu, ve yine ailede anksiyete ya da depresyon öyküsünün olması travma sonrası stres geliştirme riskini en çok artıran ve en yaygın olan faktörlerdir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
Travma sonrası stres bozukluğu tanısı, travmatik bir olaya maruz kalmayı gerektirir. Bu maruz kalma çeşitli şekillerde gerçekleşebilir. Örneğin birey travmatik olayı doğrudan deneyimleyebilir, ya da başkalarının başına gelen travmatik olaya şahsen şahit olabilir, kendisine yakın birinin travmatik olayla karşılaştığını veya tehdidi altına kaldığını öğrenebilir ya da tekrar tekrar travmatik olayların açık detaylarına maruz kalabilir. Maruz kaldıktan sonra bireyin yaşadığı sorunlar bir aydan fazla devam ederse, sosyal yaşamda işlev görme becerisinde önemli sorunlar ile engellere neden olursa, ya da çalışma ortamını veya ilişkileri olumsuz yönde etkilerse travma sonrası stres bozukluğu tanısı konulabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Travmatik olaydan herkesin aynı oranda etkilenmediği açıktır. Travmayla ilgili az sayıda ruhsal belirtisi olsa da hayatı çok fazla etkilenmemiş birçok insan vardır. Bazı kişiler için ise travmatik stres belirtileri iş ve sosyal hayatı çok ciddi biçimde engelliyor olabilir. Bu nedenle travmanın etkilerinin giderilmesi için herkesin ihtiyacına göre farklı tedavi yaklaşımları planlanmalıdır.
TSSB tedavisinde psikoterapi, ilaç tedavisi ya da her ikisinin birlikte kullanılması gerekebilmektedir. Tedavi semptomlara ve danışanın ihtiyacına göre şekillenmektedir. TSSB tedavisinde bilişsel davranışçı terapi ve EMDR terapisi sıklıkla kullanılan etkili terapi yöntemleridir. Terapi sürecinde kişinin travmatik olaya yönelik tepkisinin ve inançlarının değerlendirilmesi, bilişsel yeniden yapılandırma, travmatik olaya güvenli ve kontrollü ortamda imajinasyon yöntemi ile maruz kalma gibi teknikler uygulanabilir. Ayrıca, travma yaşayan kişilerde sıklıkla karşılaşılan duygular olan utanç, öfke ve suçluluk duygularının değerlendirilmesi önem taşımaktadır.
Metin Kaynakçası
1- Özgen, F., & Aydın, H. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu. Klinik Psikiyatri, 1(34-41). https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_2_1_34_41.pdf
2- Hacıoğlu, M., Aker, T., Kutlar, T., & Yaman, M. (2002). Deprem tipi travma sonrasında gelişen travma sonrası stres bozukluğu belirtileri alt tipleri. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 15, 4-15. https://arsiv.dusunenadamdergisi.org/tr/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_08055a0988e74bf8aed3bb61e64fbf1a.pdf
3- https://npistanbul.com/travma-sonrasi-stres-bozuklugu
4- https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/28/travma-sonrasi-stres-bozuklugu
5- https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/travma-sonrasi-stres-bozuklugu/
6- Sağlık Güncem web sitesi: Prof. Dr. Vedat Şar
Görsel Kaynakçası
Birinci Görsel: https://www.istiklaltip.com/blog/travma-sonrasi-stres-bozuklugu-nedir
İkinci Görsel: https://norapsikoloji.com/travma-sonrasi-stres-bozuklugu/
Üçüncü Görsel: https://www.ergoterapiadanismanlik.com/travma-sonrasi-stres-bozuklugu-tssb/
