Çocukluğumdan bu yana beni en çok meraklandıran kavramlardan birisi iletişim olmuştur. Sözlere ihtiyaç duymadan iletişim kurabilen insanlar arasındaki bu bağ, kendi içerisinde yeterince merak uyandırıyor. Hisler ve reseptörler, kimyasal ve duygusal bağlar birbirini tamamlayan muhteşem bir sinir ağı oluştururken hemen altından yürüdüğüm ağaçların da kendi içlerinde iletişim kurup kuramadığını merak ediyordum. Hareket yeteneklerinin hızı ve yapıları ile bizlere daha çok yakın hissettiren hayvanlar arasındaki iletişimin varlığına tanık oluyoruz. Hatta bununla kalmıyor, birbirinden ayrı gelişmiş olan bu eşsiz sistemler arasında özel bağlar kuruyoruz, aynı dili konuşamadığımız dostlarımızla birlikte zaman geçirdikçe bu yapıları güçlendiriyor ve hayvanlar ile insanlar arasında yeni bir iletişim ağı yeşertiyoruz. Peki ya bitkiler? Ağaçlar da kendi içlerinde konuşabiliyor mu?
Yaklaşık 20 yıl öncesinde ekolojist Suzanne Simard, tez çalışması sırasında ağaçların ihtiyaçlarını birbirlerine ilettiklerini ve toprağa gömülü mantarlardan oluşan bir ağ aracılığıyla birbirlerine besin gönderebildiklerini keşfetti. Başka bir deyişle, birbirleriyle “konuşabildiklerini” kanıtlamış oldu.
Ekoloji dünyasına yeni bir kapı açan bu bilgiler eşliğinde, British Columbia Üniversitesinde çalışmalarını yürütmekte olan Simard, ağaçların birbirleriyle nasıl iletişim kurduğuna dair daha fazla araştırmaya karar verdi. Bu mantar filigranları, ağaçların çevresel değişim hakkında birbirlerine uyarı sinyalleri göndermelerine, kendi akrabalarını aramalarına ve besinlerini ölmeden önce komşu bitkilere aktardıkları hakkında bilgiler sunuyordu. Gelin ilk olarak birlikte Suzanne Simard’ın bu iletişimi ortaya koyan deneyini inceleyelim.
Büyük bir mantar kökü ağı, ağaç türlerinin diğer üyeleriyle iletişime geçebilmesini ve ormanın “tek bir organizma” gibi davranmasını sağlar; önemli mesajlar iletmesine olanak tanıyan bir süper bilgi otoyolu gibi davranır.
Farklı ağaç köklerinin elinden tutarak ihtiyacı olanlarla besin ve su paylaşmaya teşvik eder. Aklınızda daha iyi canlanması adına mantar ağlarını birer ara bulucu gibi düşünebilirsiniz. İki ağacın kökleri arasında iletişim kanalları kurarak bilgi ve besin alışverişini sağlarlar.
Bilim insanları, bir laboratuvarda çam ağacı köklerinin karbonu diğer çam ağacı köklerine aktarabildiğini keşfettikten sonra, ekoloji profesörü Suzanne Simard bunu nasıl yaptıklarını anlayabilmek adına bir çalışma yürütmek istedi. Ağaçların kendi içerisinde iletişimde olma fikri çoğu insana çılgınlık gibi geliyordu. Araştırma fonu bulmakta güçlük çekince deneyleri kendisi yapmaya koyuldu ve Kanada ormanlarında toplamda 240 adet; 80 grup huş, köknar ve sedir ağacı üzerinde deney prosedürünü tekrarladı.
Kısaca oluşturduğu deney düzeneği planlaması şu sırada gerçekleşiyordu:
Huş ve köknar fideleri birbirlerine toprak altındaki mantar ağı ile bağlıydı. Sedirler ise onlardan ayrı bir şekilde toprağa adapte olmuştu. Fideleri plastik torbalarla kapladı ve oluşan bu yapay ortamları çeşitli karbon gazı ile doldurdu. Türler arasında iki taraflı iletişim olup olmadığını gözlemleyebilmek adına iki farklı radyoaktif* kullanmayı planladı. İçleri gaz dolu olan dev şırıngalarla torbalara Radyoaktif izotoplu karbondioksit gazı enjekte etti. İlk olarak Huş ağacının olduğu torbayı karbon-14 radyoaktif gazı ve sonrasında göknarın alanını kararlı izotop karbon-13 karbondioksit gazıyla doldurdu. Bir saat bekleme süresinin yeterli olduğu kararına varıp poşetleri çıkardı, Geiger sayacını (iyonlaştırıcı radyasyonu saptamak ve ölçmek için kullanılan bir alet) yapraklarının üzerinde gezdirdi ve karbon izotoplarının çıkardığı sesleri kontrol etti. Bu sesler, bir bakıma ağaçlar arasında gerçekleşmiş iletişimin ilk kanıtları olmuştu. Yapmış olduğu bir konuşmasında bahsettiği bu önemli anı gelin onun sözleriyle tanımlayalım:
“Crrrrr (makinadan gelen ses) … Huşun köknarla konuşmasının sesiydi.” dedi.
“Huş, ‘Hey, yardım edebilir miyim?’ diyordu.”
“Ve köknar ‘Evet.’ diyordu, bana karbonundan biraz gönderebilir misin?”
Ardından sedirin yapraklarını da makine ile taradı…ve..sessizlik.. sedir kendi dünyasındaydı. Ağaçları ve köknarları birbirine bağlayan mantar ağına bağlı değildi. Bu yüzden diğerleri ile iletişim kuramazdı.
Simard, huş ağacı ve köknar “iki yönlü canlı bir sohbet” içindeydi, diyor. Köknar yazın huş ağacı tarafından gölgelendiğinde, huş ağacı ona daha fazla karbon gönderirdi. Huş ağacı kışın yapraksız olduğunda, köknar ona daha fazla karbon gönderiyordu. Simard, “yin ve yang” gibi iki ağacın tamamen birbirine bağlı olduğunu keşfetmiş oldu.
Miselyum veya ince filamentler, mantar saplarının önemli bir bölümünü oluşturur. Bu şeritler, çeşitli bitkilerin köklerini birbirine bağlayarak bir yeraltı internet ağı oluştururlar. Tek bir ormanda, bir ana ağaç yüzlerce başka ağaca bağlanabilir.
Ormanın gerçek dengesi. Hangi ağaçların daha fazla nitrojen, fosfor ve karbona ihtiyaç duyduğunu ve hangi ağaçların ölmeden önce besinlerini diğerleri ile paylaşması gerektiğini belirlemek için miselyum yoluyla birbirlerine gizemli kimyasal ve hormonal sinyaller göndererek iletişim kurarlar. Ana ağaçlar akrabalarını tanır, onlara daha fazla miselyum ve karbon gönderirler. Büyümeye yeni başlayan ağaçlara yer açmak için kendi kök boyutlarını küçültür. Ana ağaçlar yaralandığında veya ölürken, bilgeliklerini gelecek nesillere aktarırlar. Tek bir ormanda, bir ana ağaç yüzlerce başka ağaca bağlanabilir.
Bir grup ağacı birbirine bağlayan ve birbirine çok bağlı “ana ağaçların” varlığını gösteren bir mantar ağının diyagramı
Bu ağlar üzerinden iletişim kurmak için ağaçlar kimyasal, hormonal ve elektriksel sinyaller gönderir. Bilim insanların bu konudaki çalışmaları yeni yeni ilerlerken gün yüzüne daha fazla etkileşimler ortaya çıkıyor. Her ne kadar nöron ağları ve bir beyin sistemine dahil olmasalar bile bitkilerin de hayvan sinir sistemlerine benzeyen voltaj tabanlı bir sinyalizasyon sistemi olduğuna dair çalışmalar günümüzde yürütülmekte. Avustralya Üniversitesinden Monica Gagliano, bazı bitkilerinin özellikle de 220 hertz frekansta köklerde insanlara duyulamayacak bir çatırtı sesi yayıp algılayabileceğine dair kanıtlar topladı.
Ağaçlar ayrıca feromonları ve diğer koku sinyallerini kullanarak hava yoluyla iletişim kurarlar. Bir zürafa akasya yapraklarını çiğnemeye başladığında, ağaç yarayı fark eder ve etilen gazı şeklinde bir tehlike sinyali yayar. Bu gazı tespit ettikten sonra, komşu ağaçlar yapraklarına tanen pompalamaya başlar. Bu bileşiklerin yeterince büyüklükte depolanması büyük otçulları hasta edebilir ve hatta öldürebilir. Ancak zürafalar akasyalar ile birilikte evrimleştikleri için bunun farkındadırlar ve ilk olarak rüzgara göz atarlar, böylece uyarı gazı önlerindeki ağaçlara ulaşmaz. Rüzgar yoksa, bir zürafa bir sonraki akasya ile beslenmeden önce tipik olarak 100 metre yürür – etilen gazının durgun havada gidebileceğinden daha uzağa- .
Kökler boyuna uzanan bu ağ, dünyanın doğal internetidir.
Çevrebilimci Suzanne Simard’ın, “Orman, gördüğünüzden çok daha fazlasıdır.” sözleri ile ifade etmek istediği karmaşık ağın gizemleri üzerine çalışılmaya devam ediliyor. Ağaçlar arasındaki karmaşık ilişkiler hakkında gün geçtikçe daha fazla bilgi gün ışığına çıktıkça, ormanlarımızı kurtarmak ve gelişmelerine yardımcı olmak için daha iyi bir donanıma sahip olabiliriz.
Kendi içlerindeki iletişim ağlarını öğrenmek adına çalışmalar yürütüyoruz. Doğada bir arada yaşayan bu canlılar arasındaki ağa sızmanın bir yolu var mıdır? Bizler de belki de farkında olmadan onlar ile iletişimde olabilir miyiz? Küçükken bizlere öğretilen “Bitkiler bizi duyabilir, onları seversen daha güçlü büyürler.” önerisi belki de gerçekten bir doğruluğa sahiptir. Suzanne Simard gibi daha pek çok bilim insanının çalışmaları sayesinde bu ağlara ulaşabileceğimize ve bir gün gerçekten onları duyabileceğimize inanıyorum. Pek çok insan bu ağların varlığını kanıtlamak, onlarla iletişime geçebilmek için adımlar atıyor ve iletişim kavramının sınırlarını daha da genişletiyorlar.
Peki bizler, ayaklarımız altında saklı olan bu dev ağı neden duymazlıktan geliyoruz?
Dipnotlar
* İzotop (bir veya daha fazla atomun bir radyonüklid ile değiştirildiği kimyasal bir bileşiktir, bu nedenle radyoaktif bozunması sayesinde, radyoizotopun reaktanlardan ürünlere kadar izlediği yolu izleyerek kimyasal reaksiyonların mekanizmasını keşfetmek için kullanılabilir.)
Kaynakça
1- Burrows, Sara. 2018. “Trees Talk To Each Other In A Language We Can Learn, Ecologist Claims”. Return To Now. https://returntonow.net/2018/02/28/trees-talk/.
2- @richardgrant4, Follow. 2018. “Do Trees Talk To Each Other?”. Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/science-nature/the-whispering-trees.
3- 180968084/Simard, Suzanne. 2021. “How Trees Talk To Each Other”. Com. https://www.ted.com/talks/suzanne_simard_how_trees_talk_to_each_other.
4- “Trees Talk To Each Other In A Language We Can Learn”. 2018. UPLIFT. https://upliftconnect.com/trees-talk-to-each-other-in-a-language-we-can-learn/.
5- “How Trees Trade With Each Other Below Ground”. 2021. New Zealand Geographic. https://www.nzgeo.com/stories/the-wood-wide-web/.
6- Mehran, Carolyn, Carolyn Mehran, and Carolyn Mehran. 2017. ” Trees Talk To Each Other”. Com. https://www.theblissfulgardeners.com/odds-ends/trees-talk-to-each-other/.
7- →, View. 2018. “THE ALIVE BLESSED PHYSIS TALKS”. WE THE ECOUMENISTS Exontes Zilon FOR AN OECOUMENIC POLIS. https://spacezilotes.wordpress.com/2018/04/15/the-alive-blessed-physis-talks/.
8- https://albertonrecord.co.za/182186/enviro-monday-trees-talk-via-wood-wide-web/
9- “Exploring How And Why Trees ‘Talk’ To Each Other”. 2021. Yale E360. https://e360.yale.edu/features/exploring_how_and_why_trees_talk_to_each_other.
Görsel Kaynakçası
Kapak Görseli: 2021. Crsmt.Com. https://crsmt.com/wp-content/uploads/2018/07/Autonomic-Flexibility-An-Axiomatic-Approach-Matthew-Howe.pdf.
1- →, View. 2018. “THE ALIVE BLESSED PHYSIS TALKS”. WE THE ECOUMENISTS Exontes Zilon FOR AN OECOUMENIC POLIS. https://spacezilotes.wordpress.com/2018/04/15/the-alive-blessed-physis-talks/.
2- “Exploring How And Why Trees ‘Talk’ To Each Other”. 2021. Yale E360. https://e360.yale.edu/features/exploring_how_and_why_trees_talk_to_each_other.
3- “Ecologist Says Trees Talk To Each Other In A Language We Can Learn | Language Tree, Cedar Trees, Pine Seedlings”. 2021. Pinterest. https://tr.pinterest.com/pin/174866398018090346/.
4- https://planetpermaculture.wordpress.com/tag/symbiosis/
5- “Can The Wood-Wide Web Really Help Trees Talk To Each Other?”. 2021. BBC Science Focus Magazine. https://www.sciencefocus.com/nature/mycorrhizal-networks-wood-wide-web/.
6- “Exploring How And Why Trees ‘Talk’ To Each Other”. 2021. Yale E360. https://e360.yale.edu/features/exploring_how_and_why_trees_talk_to_each_other.
7- Burrows, Sara. 2018. “Trees Talk To Each Other In A Language We Can Learn, Ecologist Claims”. Return To Now. https://returntonow.net/2018/02/28/trees-talk/.
8- Forestry, UBC. 2020. “The Social Life Of Forests With Suzanne Simard | UBC Forestry”. UBC Faculty Of Forestry. https://forestry.ubc.ca/news/social-life-of-forests/.
